Zamonaviy kon muhandisi quyidagilarni bilishi kerak

2.1-jadval - Tog' jinsi namunalarini hajmiy og‘irligini to'g'ridan-to'g'ri o'lchash orqali aniqlash natijalari

№

Laboratoriya. namuna raqami

Jins

Namuna shakli

Namuna o‘lchami, см

Namuna hajmi Vп, см^3

Namuna og‘irligi mп, г

Hajmiy og‘irligi ρ,

uzunligi a yoki diametridц

Eni b

Balandligi c yoki hц

СГСМ г/см^3

СИ, кг/м^3

1

2

3

4

5

...

12) SI tizimidagi o'lchov birliklari bilan 2.6-jadvalga ρ hajmiy og‘irligini hisoblash natijalarini kiriting. Shu bilan birga, bir xil jinslarning soni ularning hajmiy og‘irligini aniqlashning barcha usullarida mos kelishi kerak.


2.4 Tajriba natijalarini ishlash, hisobot tuzish

Tog' jinslarining hajmiy og‘irligini aniqlashda olingan namunalarni sinovdan o'tkazish natijalari, talaba matn tavsifi, barcha o'lchangan ko'rsatkichlarning raqamli qiymatlari va ular asosida amalga oshirilgan hisob-kitoblar ko'rinishida laboratoriya ishi hisobotiga joylashtiradi.

Hisobot oxirida talaba ish davomida olingan natijalar, yangi bilim va ko'nikmalar haqida qisqacha xulosalar qiladi.
Nazorat savollari

1. 
   Hajmiy og‘irlik qanday aniqlanadi
   
2. 
   Tog‘ jinsining zichligi deganda nimani tushunasiz?
   
3. 
   Zichlikka ta’sir qiluvchi asosiy omillar.
   

2-Tajriba ishi
Tog' jinslarining hajmiy og‘irligini hajm o‘lchagich orqali aniqlash
Ishning maqsadi: hajm o'lchagich yordamida jinslarning hajmiy og‘irligini aniqlash.
Noto’g’ri shakldagi namunalar uchun hajm o'lchagich bilan o'lchash usuli qo'llaniladi.


2.1. Kerakli asbob uskunalar

1. 
   Hajm o’lchagich.
   
2. 
   Laboratorik tarozi.
   
3. 
   Shisha idishlar (stakanlar).
   
4. 
   Termometr.
   
5. 
   O’lchovchi chizg’ich.
   
6. 
   Shtanginsirkul.
   
7. 
   Distillangan suv.
   
8. 
   Toza suvni saqlash uchun idish.
   
9. 
   Tog' jinsi suvga botganidan keyin chiqqan ortiqcha suv uchun maxsus idish.
   
10. 
    Tajriba ishlarini qayd qilish jurnali.
    
11. 
    Qog’oz salfetkalar.
    
12. 
    Yozish asboblari.
    

Hajim o'lchagichi (3.3-rasm) o'rtacha ichki diametri taxminan 150 mm va umumiy balandligi taxminan 240 mm bo'lgan idish bo'lib, unda 150 mm balandlikda ichki suv chiquvchi trubkasi bo'lgan suv krani mavjud.

1. 
   – Hajim o’lchagich idishi;
   
2. 
   – Suv;
   
3. 
   – Tog’ jinsi namunasi;
   
4. 
   – ortiqcha suv yig’uvchi stakan;
   
5. 
   – suv chiqish quvuri
   
6. 
   – suv ochish krani;
   

3.3 rasm – Hajim o’lchagich.


3.2. Tog' jinslari namunalarini sinovga tayyorlash
1) Og'irligi 0,05-0,15 kg bo'lgan noto’g’ri shakldagi tog’ jinsi namunalari tayyorlanadi. Bunda tog’ jinsini doimiy og’irlikkacha quritish kerak.
2) Tadqiqot o‘tkazish uchun talabaga 6-8 ta metal plastinaga joylashtirilgan turli xil tog‘ jinslari namunalaridan beriladi.
3.3. Ishni bajarish tartibi
1) Namunaning nomini va namunaning laboratoriya raqamini (agar mavjud bo'lsa) aniqlang.
2) Zichlik xususiyatlarini aniqlash uchun har bir jins namunasini oldingi sinovlarda bir xil jinslarga berilgan raqamlarga mos keladigan tartibda raqamlang.
3)Har bir jins namunasini diqqat bilan tekshiring; tashqi ko'rinishi bo'yicha ish jurnalida, so'ngra laboratoriya ishi bo'yicha hisobotda uning tuzilishining xususiyatlarini aniqlang va tavsiflang:
- rangi, struktura, teksturasi;
- namunaning mineralogik tarkibi - namunadagi monomineral yoki polimineral jinsligi;
- tog' jinslariga kelib chiqishi bo'yicha qaysi guruhga kirish mumkinligi (magmatik, metamorfik, cho'kindi).
4) tashqi o'lchamlarni aniqlang va noto’g’ri shakldagi namunaning o'rtacha diametrini hisoblang.
5) Har bir namunaning umumiy ko'rinishining eskizlarini (yoki fotosuratlarini) tuzing. Namuna diagrammasi (fotosurati) bo'yicha hisobotda uning asosiy o'lchamlarini yoki o'rtacha diametrini ko'rsating.
6) Noto'g'ri shaklli jins namunasi massasini 0,01 g aniqlik bilan laboratoriya tarozisida m_п aniqlang.
7) Laboratoriya tarozida bo'sh, toza va quruq stakanlarning m_с massasini 0,01 g aniqlikda aniqlang.
8) Avval kran (3.3-rasm) yopiq ekanligiga ishonch hosil qilib, xona haroratidagi suvni hajm o'lchagich idishiga kran trubasidagi teshikni to'liq qoplaydigan darajaga suv soling.
9) Suv haroratini laboratorik termometr bilan o’lchang.
10) Ortiqcha suvni to'kish uchun krani ostiga bo'sh idishini qo'ying.
11) Hajm o'lchagich idishidan oqib chiqayotgan suv chiqish teshigining pastki qismi darajasiga o'rnatilganda va trubadan suvning oxirgi tomchilari tushishini to'xtatganda, oldindan tortilgan o'lchov idishi kran trubaning ostiga qo'yiladi.
12) Tog’ jinsi namunasi ehtiyotkorlik bilan hajmli idishning pastki qismiga botiriladi, shunda suv kran trubkasi orqali o'lchov idishiga oqib o'tadi.
13) Oxirgi tomchilar trubadan o'lchov idishiga tushishini to'xtatgandan so'ng, kranni yoping.
14) Tog‘ jinsi namunasi bilan hajm o‘lchagichdan siqib chiqarilgan suv m_св bo‘lgan stakanning massasini aniqlash uchun suv solingan stakan yana 0,01 g aniqlik bilan tortiladi.
15) Tortish tugagandan so'ng, o'lchov idishidagi suv maxsus idishga quyiladi, stakan keyingi tajribalar uchun qog'oz sochiq bilan yaxshilab artib quritiladi.
16) Hajim o'lchagichdan olingan namuna qog'oz sochiq bilan quritiladi va uning o’z joyiga joylashtiriladi.
17) 0,01 g aniqlik bilan hajm o'lchagichdan chiqqan ortiqcha suv massasini m_в formula bo'yicha hisoblang.
,
bu yerda m_в – namuna tomonidan hajim o’lchagichdan chiqarilgan suv og’irligi, г;
m_св – hajim o’lchagichdan chiqarilgan suv va stakanning og’irligi, г;
m_с – quruq bo'sh stakan og'irligi, г.
20) 3.1-jadvalga muvofiq xona haroratida ishlatiladigan suvning zichligini aniqlang.