Zamonaviy iqtisodiy

 
 
 
 
7

---

2. Buyumni taqsimlash, ayirboshlash va buyumning ijtimoiy 
me’yorli foydaliligi 
 
Har xil ehtiyojlarni qondirish uchun buyumlar qanday taq-
simlanishi kerak? Faraz  qilaylik, bitta  Z buyumning o’zi uchta – A, V 
va S ehtiyojlarni qondirishi mumkin. Bu erda  A ancha muhim ehtiyoj, S 
esa unchalik ahamiyatli bo’lmagan ehtiyoj. Demak, ehtiyoj-larning har 
birini qondirish uchun Z buyumi birligining me’yorli foydaliliklari har 
xil (mazkur sxema «Menger jadvali» deyi-ladi, 1-jadvalga qarang).  
1-jadval 
A V S 
4    
3 3   
2 2 2 
1 1 1 
 
Faqat bitta Z buyum birligiga ega bo’lgach, odam uni A ehtiyojni 
qondirish uchun foydalanadi, negaki bu vaziyatda uning me’yorli 
foydaliligi eng yuqori – 4 shartli birlikka teng. Agar kishida 6 ta buyum 
birligi bo’lsa, unda ularning uchtasini u A ehtiyojni qondirishga 
ishlatadi, ikkitasini – V ehtiyojga, bittasini esa – S ehtiyojga ishlatadi. 
Bunda ehtiyojlarning umu-miy qoniqishi 16 shartli birlikka teng (barcha 
me’yorli foyda-liliklarning yig’indisi). Bu erda shu narsani bilish qiyin 
emas-ki, buyumlarning boshqacha taqsimlanishi inson uchun ancha kam 
qimmatli bo’lardi. Shunday qilib, qandaydir bir buyum birlik-lari har xil 
e’htiyojlar o’rtasida ratsional taqsimlanganda me’yor-li foydaliliklar 
baravarlashadi: 
 
MUa = MUb = Mus 
 
Bozorda tovarlarni xarid qilishda umumiy foydalilikni 
maksimallashtirish uchun ularning narxini ham hisobga olish kerak. 
Bunda xaridor qimmat tovar o’rniga arzonroq tovarlardan ko’proq sotib 
olishi va bu bilan u xarid qilingan tovarlarning har biriga sarflangan har 
bir pul birligidan bir xil qoniqish hosil qilishi mumkin. Gossenning 
ikkinchi qonuni me’yorli foy-daliliklarning baravarlashuvini ifodalaydi, 
ya’ni bu qonunga muvofiq bir pul birligiga olingan har bir tovarning 
me’yorli foydaliliklari tengligi amal qilishi kerak. Boshqacha aytganda, 
go’sht yoki baliq sotib olishga sarflangan har bir oxirgi pul birligi, o’z 
 
8

---

foydaliligi bo’yicha, makaron yoki kartoshka sotib olishga sarflangan 
oxirgi pul birligiga teng bo’lishi kerak. 
Iste’mol muvozanatining bunday shartini quyidagicha ifodalash 
mumkin: 
 
n
n
P
MU
P
MU
P
MU
P
MU
=
=
=
=
...
3
3
2
2
1
1