Zamonaviy axborot texnologiyalaridan

www.pedagoglar.uz
26-son 1 –to’plam may 2022 
Sahifa: 187 
teng hajmlaridagi molekulalar soni teng boʻlishi haqidagi qonuni (gipotezasi) 
amaliyotga kiritildi. Fransuz fizigi J. B. Perren (1870—1942) tajribalari asosida 
hisoblab topilgan 6,022SH23 soni Avogadro soni deb ataldi. 
1852-yilda ingliz kimyogari E. Franklend fanga valentlik tushunchasini kiritdi. A. M. 
Butlerov tomonidan 1861-yil eʼlon qilingan tuzilish nazariyasi Kimyoning rivojida 
muhim bosqich boʻldi. Mazkur nazariya asosida organiq moddalarning 
molekulalardagi 
atomlar 
valentliklariga 
muvofiq 
bir-biri 
bilan 
birikishi, 
moddalarning xossalari kimyoviy tuzilishi (tarkibi)ga bogʻliqligi, atomlar bir-biri 
bilan qanday ketma-ketlikda birikkanligini aniqlash, kimyoviy tuzilish formulasi 
birikma xossasini ifodalashi, molekuladagi oʻzaro birikkan va birikmagan 
atomlarning bir-biriga boʻlgan taʼsirining borligi yotadi. Nazariya yangi moddalar 
sintez qilishni, ularning xossalarini oldindan aytib berishni va nazariy jihatdan muhim 
boʻlgan izomeriya hodisasini ilmiy nuqtai nazardan isbotlab berdi. 
19-asrda fandagi tarixiy kashfiyotlardan biri 1869-yil D. I. Mendeleyev tomonidan 
ochilgan kimyoviy elementlar davriy qonuni va sistemasi boʻldi. Mendeleyev 
elementlarni ilmiy asosda sinflarga ajratdi, ular orasidagi ichki bogʻlanish 
qonuniyatlarini topdi, hali nomaʼlum boʻlgan elementlar mavjudligini oldindan 
bashorat qildi. Uch nomaʼlum elementning xossalarini oldindan aytib berib, ularga 
„ekabor“, „ekaalyuminiy“ va „ekasilitsiy“ degan shartli nomlar berdi. Oradan 15 yil 
oʻtar-oʻtmas uning ba-shorati amalda tasdikdandi. Bu elementlar fransiyalik Lekok de 
Buabodran, shvetsiyalik Nilson va germaniyalik Vinklerlar tomonidan kashf etildi. 
Ekaalyuminiyga Fransiyaning eski nomi Galliyadan olinib „galliy“ nomi, ekaborga 
„skandiy“ (Skandinaviya nomidan) va ekasilitsiyga „germaniy“ degan nomlar berildi. 
Mendeleyevning maʼlumotlari boshqa olimlar maʼlumotlariga juda yaqinligi bilan 
ilmiy tasdigʻini topdi. Uning yana 11 elementning tez orada ochilishini nazarda tutib 
boʻsh kataklar qoʻyganligi qonun va uning grafik ifodasi boʻlgan davriy sistemaning 
katta ilmiy gʻalabasi boʻldi. Sistemada davrlar va guruhdar shunday joylashtirildiki, 
bunda valentlik, atom massalari, atom radiuslarining oʻzgarishi va shahrik. xossalar 
oʻz ifodasini topdi. Natijada ilgari tasdikdanmagan kimyoviy elementlar 

---