Замонавий узлуксиз таълимни рақамлаштириш: педагогика соҳасида

O‘xshashini top» mashqi
.
 
Bolalarga avval namunadagi rasmlar ko‘rsatiladi, so‘ng ularni 
berkitib quyidagi variantlardan namunada ko‘rsatilganini topish talab 
qilinadi. 
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1.O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SHavkat Mirziyoyevning Oliy 
Majlisga Murojaatnomasi. 2020 yil 29 dekabr 5-6 bet.
 
2.Mirziyoyev.Sh.M. “Erkin va farovon, demokratik o’zbekiston davlatini
birgalikda barpo etamiz” O’zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga 
kirishish tantanali marosimiga bag’ishlangan Oliy majlis palatalarining 
qo’shma majlisidagi nutq.T.”O’zbekiston” NMIU. 2016 y.13-bet. 
3.Nishonova 
Z.T., 
Alimova 
G.K. 
Bolalar 
psixologiyasi 
va 
psixodiagnostikasi. -T.: TDPU, 2017. 
4. G‘oziyev E. Ontogenez psixologiyasi. Nazariy - eksperimental tahlil. - 
T.: Noshir, 2010. 
5. Do‘stmuhamedova Sh.A., Nishonova Z.T. va boshqalar. Yosh 
davrlari va pedagogik psixologiya. -T.: Fan va texnologiyalar, 2013. 
6. G‘oziyev E.G‘. Umumiy psixologiya. -T.: O‘qituvchi, 2010. 
 
 
JISMONIY ISH QOBILIYATINING ENERGETIK OMILI 
Odasheva F.M. - ADU, Umumiy pedagogika kafedrasi o’qituvchisi; 
Оbidova G. D.- ADU, Pedagogika fakulteti tyu’tori 
 
Annotatsiya:
maqolada jismoniy ish qobiliyati, yetakchi jismoniy 
sifatning ustuvor namoyon bo‘lishi, sport tibbiyoti amaliyotida yurak 
qisqarish chastotasi, kasbiy faoliyatni bajara olish qobiliyati, organizmning 
muayyan yuklamaga nisbatan reaksiyasi haqida fikr yuritilgan. 
Kalit so’zlar:
 jismoniy ish, sifat, kasbiy faoliyat, qobiliyat, yuklama, 
energiya, mexanizm, asab- mushak
. 

---

405 
“…bizning eng katta boyligimiz - bu xalqimizning ulkan 
intellektual va ma’naviy salohiyatidir. Bu salohiyatni yaratish va yanada
ko‘paytirishda hurmatli ziyolilarimiz - ilm-fan va texnika
namoyandalari, birinchi navbatda qadrli va hurmatli akademiklarimiz,
madaniyat, adabiyot va san’at, sport sohalarining vakillari butun
vujudini berib, fidokorona mehnat qilayotganlarini biz yaxshi bilamiz va 
yuksak qadrlaymiz…”[1] 
Jismoniy ish qobiliyatining bir qancha ta’riflari mavjud: «Bu 
insonning muayyan jismoniy faoliyatni bajarish imkoniyatidir». U gavda 
tuzilishiga, energiya mahsuloti shiddati va mexanizmlariga, asab-mushak 
koordinatsiyasiga, tayanch-harakat apparatining holatiga bog‘liq. Tor 
ma’noda mualliflar jismoniy ish qobiliyati deganda kardiorespirator 
tizimning funksional holatini tushunishadi. Jismoniy ish qobiliyatining 
energetik omilini (aerob va anaerob tarkiblarini) ajratishni taklif 
etganlar.[2]
U ushbu omilning yuqori darajada chidamlilikni talab qiluvchi 
mashqlardagi alohida ulushni ta’kidlab o‘tgan. Organizm aerob 
imkoniyatlarining eng muhim mezoni sifatida kardiorespirator tizimning 
funksional holati ko‘rsatkichi sanalgan kislorodni maksimal iste’mol qilish 
(KMIQ) ko‘rsatkichini ajratish qabul qilingan. 
Aerob mahsuldorlikni bilvosita baholash maqsadida ish shiddati 
kattaligidan foydalaniladi. Unga tomir urishi minutiga 170 zarba bo‘lganda 
erishish mumkin. Bu muammo bir qator olimlar ishlarida keng rivoj topdi, 
Olimlar jismoniy ish qobiliyati deganda berilgan parametrlarda va 
muayyan sharoitlarda insonning kasbiy faoliyatni bajara olish qobiliyatini 
tushunishni taklif qiladilar.[3] 
Organizmning muayyan yuklamaga nisbatan reaksiyasi bo‘lib, bu ish 
individga qanday fiziologik qiymatga ega ekanligini ko‘rsatadi. Undan 
tashqari, mualliflar haqli ravishda e’tirof etadilarki, ish qobiliyatining 
bilvosita ko‘rsatkichlari uning to‘g‘ridan-to‘g‘ri mezonlariga nisbatan 
faoliyat jarayonida ancha erta pasayadi. Shu sababli ular bashoratlovchi 
axborot berish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
“…Yurtimizda ilm-fan, sogliqni saqlash, madaniyat va san’at,
sport kabi muhim sohalar faol tarzda rivojlanmoqda. Davlatimiz
rahbari xalqimizning ma’naviy qadriyatlariga ehtirom bilan
munosabatda bo‘lish, muqaddas dinimiz, an’ana va urf-odatlarimiz, 
bebaho tarixiy merosimizni saqlab qolish va rivojlantirishni davlat
siyosati darajasiga ko‘tardi...” [4] 

---

406 
Sport tibbiyoti amaliyotida yurak qisqarish chastotasi (YuQCh) 
bo‘yicha jismoniy ish qobiliyatini testlash keng tarqalgan. Ushbu tanlov, 
bir tomondan, ushbu fiziologik parametrning qulay qayd etilishi bilan 
bog‘liq, boshqa tomondan YuQCh bajariladigan mexanik ish shiddati 
hamda yuklama paytida iste’mol qilinadigan kislorod miqdori bilan 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liq. 
Har xil sport turlari vakillarining faoliyati uchun kuch, tezkorlik, 
chaqqonlik kabi jismoniy sifatlar, shuningdek, tezlik-kuch, kuch 
chidamliligi, tezlik-kuch chidamliligi kabi sifatlar uyg‘unliklarining 
namoyon bo‘lishi xosdir. Bunda har bir jismoniy sifat va bu sifatlar 
kombinatsiyalarining ulush qiymati har xil sport turlari vakillari uchun bir 
xil emas. 
“…Ta’lim va tarbiya, ilm-fan, sog‘liqni saqlash, madaniyat va
san’at, sportni rivojlantirish masalalari, yoshlarimizning chuqur
bilimga ega bo‘lishi, chet tillarini va zamonaviy axborot-
kommunikatsiya texnologiyalarini puxta egallashini ta’minlash doimiy 
ustuvor vazifamiz bo‘lib qoladi…”[5] 
YEtakchi jismoniy sifatning ustuvor namoyon bo‘lishiga qarab sport 
turlarining tasnifi taklif qilingan. Bu tezlik-kuch sport turlari, chidamlilik 
ustuvor bo‘lgan siklik sport turlari, murakkab koordinatsiyali sport turlari, 
sport yakkakurashlari, o‘yin sport turlari. Tezlik-kuch sport turlari vakillari 
uchun harakatlarning maksimal shiddati xosdir. U kuchlanishlarni 
oxirigacha shiddat bilan namoyon qilishni va harakatlarni yuqori sur’atda 
bajarishni, qisqa vaqt ichidagi harakat reaksiyasini harakatni maksimal tez 
sur’atda boshlash qobiliyatini taqozo etadi. 
Biroq bitta sport turi guruhining o‘zida umumiy sifatlar bilan bir 
qatorda ba’zi farqlarni ham e’tirof etish mumkin. Ular, birinchi navbatda, 
ularning maxsus jismoniy tayyorgarligining tuzilmaviy modeliga 
taalluqlidir. Masalan, Sprinterning tuzilmaviy modeli uloqtiruvchilar yoki 
sakrovchilarning shunday ma’lumotlaridan farq qiladi.[6] Birinchilar va 
ikkinchilar esa og‘ir atletikachilardan ajralib turadi, garchi ularda yetakchi 
sifat bir-biriga mos kelsa ham, yakuniy maqsad - maksimal shiddatni 
rivojlantirish. 
“…har qanday jamiyat taraqqiyotida uning kelajagini ta’minlaydigan 
yosh avlodning sog‘lom va barkamol bo‘lib voyaga yetishi hal qiluvchi 
o‘rin tutadi. Shu sababli biz islohotlarimiz ko‘lami va samarasini yanada 
oshirishda har tomonlama yetuk, zamonaviy bilim va hunarlarni puxta 
egallagan, azmu shijoatli, tashabbuskor yoshlarimizga tayanamiz…”[7] 

---

407 
Murаkkаb koordinаsiyali sport turlаriга bаdiiy va sport gimnаstikаsi, 
konьkidа figurаli uchish, suvgа sаkrаsh, chаng‘i va еlkаnli sport turlаri 
kirаdi. YAkkаkurаshchilаr гuruhini kurаsh turlаri, boks, qilichbozlik 
birlаshtirадi. Bu гuruh sport turlаri uchun hаrаkаt sifаtlаrininг komplеks 
holда nаmoyon bo‘lishi xosдir. 
Yakkаkurаshchilаrning hаmmа turlаri uchun vаziyatning doimiy 
rаvishdа o‘zgаrib turishi xos, shu sаbаbli ish shiddаti va enеrgiya sаrfi 
doimo o‘zgаrib turаdi. Bokschilаrning fаoliyati o‘zgаruвchаn shiddаtli, 
аsiklik xususiyatgа egа tеzlik-kuch dinаmik ishdаn iborаt. U mаxsus 
chidаmlilikni, аsаb jаrаyonlаrining yuqori qo‘zg‘аluvchаnligini, mos 
hаrаkаtlаrni dаsturlаshtirishdа tаrqаlishni tаqozo etаdi. Jаng sаmаrаdorligi 
hаrаkаt аppаrаtining propriorеsеptorlаrigа vа ko‘z to‘r pаrdаsi 
rеsеptorlаridаn olinаdigаn аxborotgа bog‘liq. Muvozanatni sаqlаsh va 
hаrаkаtlаrni аniq bаjаrish uchun веstibulyar аppаrаtning yuqori dаrаjаdаgi 
funksionаl turg‘unligi zаrur bo‘lаdi. Tаnа qismlаrigа muntаzаm ravishdа 
zаrbа bеrish bilаn bаjаrilаdigаn yuklаmаlаr shungа olib kеlаdiki, 
bokschilаrdа, odаtdа, hujumlаrni tеz-tеz qаbul qilib olаdigаn tеri 
qismlаrining og‘riqni sezuvchаnligi hаmdа bаdаn sеzgilаri birmunchа 
pаsаyadi. Bokschining mаshg‘ulotlаri kuch, tеzkorlik va mаxsus 
chidamlilikning rivojlanishiga yordаm bеrаdi.