Z. T. Karabayeva

6.2-rasm.    Jigar  sinusoidi  (qon  tomiri)  orqali  tog‘ri  kesishuv,  qon  tomirlari 
devorlari  ichidagi  SEH  (sinusoid  endotel  hujayralari)  ga  parallel  o‘tadigan 
gepatotsidlar  qatlamini  ko‘rsatadi.  Gepatotoksik  reaksiyalarda  ishtirok  etadigan 
boshqa  jigar  hujayralari  turlariga  Kupfer  hujayralari  va  yulduzsimon  hujayralar 
kiradi. 
  
Jigarning  tengi  yo‘q  to‘qimasi  bo‘lgan  gepatotsidlar  jigarning  eng  muhim 
vazifalarini  bajaradi  (5.1-jadval),  ya’ni  qon  tarkibidagi  ozuqa  moddalarini  ajratib 
oladi,  ovqat  hazm  bo‘lishi  va  yog‘larning  parchalanishi  uchun  safro  ajratadi, 
metabolik  chiqindilarni  safroga  o‘tkazadi,  jigar  uchun  oqsillarni  tozalab  beradi 
hamda  yog‘  va  glikogen  kabi  quvvatga  to‘la  moddalarni  jigarda  saqlab  turadi. 

---

 
 
134 
 
Gepatotsidlar  endokrin  chiqindilari va  begona kimyoviy  moddalarning  membrana 
(safro  quvurlari)  orqali  chiqib  ketishiga  ko‘maklashadi.  Bu  quvurlar  bir-biriga 
yaqin gepatotsidlar oralig‘ida bo‘lib, ajralgan safroni yig‘adi, keyinchalik bu safro 
qisqa  safro  yo‘llari orqali  o‘tadi va nihoyat  jigar  safrodan  xoli  bo‘ladi. 
Toksikologiya  fani  nuqtai-nazaridan,  gepatotsidlarning  asosiy  vazifasi  – 
lipofil  ksenobiotiklarni  zaharsizlantira  olish  qobiliyatidir:  bu    bilan  gepatotsidlar 
ksenobiotiklarni  metabollashtiradigan  fermentlarning  yuqori  darajasini  ko‘rsatadi, 
bular  qatoriga  CYP  lar,  UGT  lar,  SULT  lar,  NAT  lar  va  GST  larni  kiritish 
mumkin. 
Gepatotsidlarning  bu  xususiyati  ularga  ko‘p  ksenobiotiklar  taqdirini    hal  
qilish    imkonini  beradi:  nomzod  dori  dorishunoslik  tajribasida  qanday  xususiyat-
larini  namoyish  qilmasin,  gepatotsidlar  metabolik  jarayonda  har  qanday  moyillik 
zararli metabolitlarga aylanishiga olib keladi, bu esa olim bilan tugaydi.  
Laboratoriya 
sharoitida 
hayvon 
va 
inson 
jigarlari 
namunalarida 
gepatotsidlarni  yaratish  va  muvofiqlashtirish  tajribalari  toksikologiya  fani 
rivojlanishi  tarixida  katta  rol  o‘ynadi.  Kerakli  ozuqa  moddalari  va  qo‘shimcha 
moddalrni  qo‘llash  orqali,  birlamchi  gepatotsid  namunalari  keng  ko‘lamli 
ksenobiotik  biotransformatsiya  vazifalarni  bajarishi  mumkin.  Tabiiy  muhitda 
jigarda  ham  bu  birikmalar  bilan  metabolik  o‘zgarishlarni  kuzatish  mumkin. 
Gepatotsidlar    ksenobiotiklar    toksikligini  o‘rganishda  tadqiqot  va  skrining  soha-
sida  keng qo‘llanladi.   
2)    Sinusoidlar.  Butun  jigar  ichida,  gepatotsidlar  yupqa  qatlam  yoki 
plastinkalar  ko‘rinishida  joylashgan,  bu  qatlamlar  uch  qavatli  panjara  hosil  qilish 
uchun  bir-biri  bilan  o‘zaro  birlashgan.  Bu  katta  parenxima  to‘qimasi  sinusoidlar 
deb  nomlangan  mayda  qon  tomirlari  bilan  qoplangan,  bu  sinusoidlar  gipototsid-
larni  oziqlantirib,  metabolik  chiqindilarni  tashqariga  chiqaradi  (6.2-rasm).  Jigar 
perfuziyasi  murakkabligi  sababli,  vena  va  arteriya  qon  tomirlaridagi  qonlardan 
tashkil topgan sinusoidlardagi  qon  miqdori, tomirlar qisqarishi natijasida  o‘zgarib 
turadi.  Sinusoidlar  endotelial  hujayralar  (EH)  bilan  qoplangan  va  ular  sinusoidlar 
miqdorining  deyarli  yarmini  tashkil  qiladi.  Endothelial    hujayralar  nooddiy  to‘siq 

---

 
 
135 
 
hosil  qilib,  u  o‘z  o‘rnida  elak  vazifasini  bajaradi  va  eritrotsidlar  hamda  immun 
hujayralarining  gepatotsidlar  bilan  o‘zaro  aloqasini  chegaralab  turadi.  Bu  jarayon 
qon  tarkibidagi  lipofil  ksenobiotiklarini  va  boshqa  mayda  moddalarning  so‘rilish 
imkonini yaratadi.