Z. T. Karabayeva

3.6. Кsenobiotik tashuvchilar 
 
Ko‘p  yillar  davomida  bu  jarayonlarda  shular  aniqlandiki,  nafaqat  toksik 
moddalar balki membrana tashuvchilar ham natijalarga omil bo‘ladi. 
Molekulyar  genetika  yuzlab  genlarni  aniqladi,  bu  genlar  membrana 
tashuvchilarni  kodlaydi,  ularning  aksriyati  ikki  guruhga  mansubdir,  tashuvchilar 
guruhi va eruvchan tashuvchilar guruhi. Insonlardagi  birinchi guruh 49 genni o‘z  
ichiga oladi, bu genlar substratlarni faqat bir yo‘nalishga yo‘llaydi.  
Bu  genlarga  bog‘liq  oqsil  moddalari  tizimi  muhim  bo‘lib,  hujayralardan 
ksenibiotiklar va ularning metabolitlarini surib chiqaradi. Ikkinchi guruh 300 genni 
o‘z  ichiga qamrab olgan bo‘lib, bu genlar inson genomida mavjud. Bu guruh ikki 
yo‘nalishga  yo‘llashi  bilan  ajralib  turadi.  Substratlar  tuxumdon    orqali    chiqadi. 
Birinchi  guruhga  nisbatan  bu  guruhda  jarayon  sekin  kechadi.  Har  ikki  tizim  ham 
keng  ko‘lamli  fiziologik  faoliyatni  tashkil  etib,  garmonlar,  ozuqa  moddalari, 
metabolitlar,  kofaktorlar  va  eykonozoid  kabi  endobiotiklarni  tashilishida  yetakchi 
omil hisoblanadi.  
Farmakologiya  va  toksikologiya  sohalarida  asosiy  e’tibor  to‘rt  hil  tashilish 
holatiga  qaratiladi:  ichak  orqali  ksenobiotiklarning  og‘iz  boshlig‘idan  chiqish 
holati,  jigarda  tanaga  yod  bo‘lgan kimyoviy  moddalarning  qayta ishlanish holati, 
ksenobiotiklar  va  ularning  metabolitlarini  buyrak  orqali  chiqarilishi  holati  va 
qonga  singib  kirish  holati.  Platsenta  ham  muhim  fiziologik  parametr  bo‘lib 

---

 
 
81 
 
fiziologik tashuvchanlik jarayonida qatnashadi. 
 
3.9-rasm.  Buyrakda  sodir  bo‘luvchi  uchki  jarayon  qay  darajada  tanaga  yod 
bo‘lgan kimyoviy moddalarni siydik orqali tanadan chiqib ketishi samaradorligini 
kuzatadi:  filtrlash,  faol  sekretsiya  va  nofaol  riabsorbtsiya.  Diagramma  sodda-
lashtirilgan va qon tomirlari ko‘rsatilmagan.