Z. T. Karabayeva

Ayrim endogen DNK adduktlari sog‘liqni nazorat qilish sub’yektlari 
genlarida barqaror holat konsentratsiyasi 
Endogen DNK shikastlanishi 
Har bir hujayradagi soni 
Azot asosli maydon 
N7- (2-gidroksietil)guanin  
8-gidroksiguanin 
7-(2-oksietil) guanin 
Formaldegid adduktlar 
Akrolein- dezoksiguanozin 
Malondialgedit-diaksiguanozin  
Etinoguanin N2,3 (eG) 
Etinodioksidenozon (1,N2-edG)- 
Etinodioksidenozon (1,N6-edA)- 
 
30,000 
3,000 
2,400 
1,500 
960 
120 
60 
36 
30 
12 
Total: 38,118- Jami: 
 

---

 
 
205 
 
Vaqt  o‘tishi  bilan  mass-spektrometriyaga  asoslangan  rivojlangan  tahliliy 
usullar  imkoniyatlari  bu  sirli  endogen  adduktlarni  aniqlay  boshladi.  Bu  vositalar 
sog‘lom   individlardan  olingan DNK da endogen DNK adduktlari yuqori daraja-
sini  tasdiqladi,  taxmin  qilinadiki,  genom  normal  hujayraviy  metabolizmda  hosil 
bo‘luvchi  ko‘plab    endogen  elektrofillar  bilan  davomiy  to‘qnashib  turadi  (8.3-
jadval).    Endogen  adduktlarning  bo‘lishi  kimyoviy  moddalar  bor  ish  joylaridagi 
xavfni    baholash  jarayonini  qiyinlashtiradi,  masalan,  vinilxlorid  sog‘lom  odam-
larda  spontan  ravishda  paydo  bo‘luvchi  adduktlar  bilan  bir  xil  tipdagi  DNK 
adduktlarini ishlab chiqarilishiga sabab bo‘ladi. 
Nogenotoksik  kanserogenlar.  DNK addukti tuzilishi orqali saratonni qo‘z-
g‘atuvchi  kimyoviy  moddalarga  zamonaviy  toksikologiya  fanida  alohida  e’tibor 
qaratilar  ekan,  aniq  genetik  moyillik  kuzatilmagan  organizmlarda  o‘simta  paydo 
bo‘lishiga  sabab  bo‘ladigan  nogenotoksik  kanserogenlar  ham  mutaxassislarni 
jiddiy  xavotirga  solib  qo‘ydi.    Bu    turli-tuman    sinfning    turli  vakillari  har  xil 
mexanizmlar  orqali  onkogenez  paydo  bo‘lishiga  sabab  bo‘ladi,  ammo  umumiy 
javob  reaksiyasi    me’yordagi  o‘sishning  nazorat  yo‘llariga  to‘sqinlik  qilib, 
saratonga turtki bo‘lishni o‘z  ichiga oladi. 
 Saraton  kelib  chiqishining  an’anaviy  ko‘p  bosqichli  modelida,  sichqon 
terisida  saraton  shakllanishi  biotashxislar  natijasi  o‘rganib  chiqildi.  Bunda 
kimyoviy  moddalar,  zamonaviy  saratonning  genotoksik  (DNK  zaharlanishi)  va 
nogeno-toksik    kanserogenlar    yengil    ko‘rinishdagi  analoglari  sifatida  ikkita 
guruhga, ya’ni “tashabbuskorlar”  va  “targ‘ibotchilar”  ga  ajratildi.