Z sh. Shovqiyev, F. N. Oqbo‘tayiev

Kuchlanishni 
rostlagich. 
Avtomobillarda 
kontaktsiz-tranzistorli 
rostlagich qo‘llaniladi. Uning oksidlanadigan kontaktlari yo‘qligi uchun 
ishonchli ishlaydi. Rostlagich o‘lchaydigan va rostlaydigan qurilmalardan 

---

tuzilgan. Rostlagichning o‘lchash elementi 3 ta tranzistorni boshqaradigan sta-
bilitrondir. Chiqarish tranzistori generatorning uyg‘otish cho‘lg‘amidagi tok 
kuchini o‘zgartiradi va shu bilan generatordagi kuchlanishni berilgan oraliqda 
saqlab turadi. 
§4.12. Akkumulator batareyasining tuzilishi va ishlash prinsipi 
 
Tasnif. 
Avtomobillarda akkumulator batareyasi dvigatelni yurgazishda 
starterni hamda generator ishlamayotganda yoki zanjirga hali energiya 
berolmayotganda (masalan, dvigatel salt ishlash rejimida ishlaganda) elektr ji-
hozlarning barcha asboblarini elektr toki bilan ta'minlash uchun xizmat qiladi. 
Agarda zanjirga ulangan iste'molchilarning iste'mol qilayotgan quvvati 
generator ishlab chiqarayotgan quvvatdan ko'p bo'lsa, u holda akkumulator ba-
tareyasi zaryadsizlanib, iste'molchilarni ishlayotgan generator bilan birgalikda 
ta'minlaydi. 
Qo
‘
rg
‘
oshin-kislotali 
akkumulator 
batareyasi 
o
‘
zgarmas 
tokning 
ikkilamchi kimyoviy manbasidir. Elektr quvvati berishdan avval uni zaryad-
lash, ya'ni unga malum miqdorda elektr quvvati berish kerak bo'ladi. Avto-
mobillarda starter bop akkumulator batareyalari qo'llanilib, ularning kon-
struksiyasi nominal sig'imdan 3-5 marta ko'p tok bilan batareyalarni zar-
yadsizlash imkoniyatini yaratadi. 
Starter bop akkumulator batareyalari quyidagicha tavsiflanadi: nominal 
kuchlanish bo'yicha (6 va 12 V); konstruksiyasi bo'yicha ulagichlari qopqoq 
tepasida bolgan, qopqoqli monoblok va ulagichlari qopqoq ostida bo'lgan 
umumiy qopqoqli monoblok; xizmat ko'rsatilmaydigan - elektrolit to'ldirilgan 
va to'la zaryadlangan yoki quruqlayin zaryadlangan. 
GOST 959.0-84 ga muvofiq barcha qo'rg'oshinli starterbop akkumulator-
lar shartli nomlanishga ega. Masalan,3MJl-130 avtomobiliga 6CT-90 batar-
eyasi o'rnatilgan. Birinchi raqam batareyadagi ketma-ket ulangan akkumulator-
lar miqdorini bildiradi. Har bir akkumulatorning kuchlanishi 2 V, shuning 
uchun batareyaning nominal kuchlanishi 12 V CT harflari batareyani starterbop 
ekanligini bildiradi. 
Harflardan keyingi raqam zaryadsizlanishning 20 soatli rejimidagi, am-
persoatlarda ifodalangan batareya sig'imini ko'rsatadi. Bu raqamdan keyingi 
harflar batareyani qanday ishlanganligini bildiradi: A - qopqog'i umumiy, H - 
quruqlayin zaryadlanmagan, 3 - xizmat ko'rsatilmaydigan, elektrolit bilan 
to'ldirilgan va to'liq zaryadlangan. Batareyaning shartli belgilaridan so'ng, 
muayyan turdagi batareya uchun standartlar 
yoki texnik shartlarning belgilanishi ko'rsatiladi. Batareyaning xuddi o
‘
sha 
yerida 20 soatli rejimdagi nominal sigim amper-soatlarda (As) va batareyaning 
-18°C dagi zaryadsizlash (razryad) toki (A) ko'rsatilishi mumkin.