Z. S. Ubaydullayeva, sh. R. Xalimova muhandislik geologiyasi va gruntlar

 
Grunlarning  bo’kuvchanligi  (ivishi). 
Gilli  gruntlarni  suvga  tushirganda 
ba’zilari  butunlay  sochilib  ketadi,  ba’zilar  qisman  sochiladi,  boshqa  turlari  uzoq 
vaqt  buzulmay  turadi.  Shu  sababdan  gruntlar  suvda  o’zini  tutishiga  qarab  suvga 
chidamli, ozgina chidamli va nisbatan chidamli turlarga ajratiladi. Suvga chidamsiz 
gruntlarga misol qilib lyossimon suglinokni  olish mumkin. U suvga tushishi bilan 
zarrachalarga ajralib ketadi. Dengiz glinasi chidamli gruntlarga misol bo’la oladi. 
        Gruntlarning  bo’kuvchanligi  ularning  tarkibiga,  dispersiyalilik  darjasiga, 
zarrachalarning  o’zaro  bog’lanish  xususiyatiga,  avvalgi  namligi  va  suv  tarkibiga 
bog’liq.Suvga o’ta chidamli gruntlarga tarkibida gil zarrachalarining miqdori 60 % 
dan ortiq bo’lgan gillarni misol qilish mumkin. 

---

194 
 
 
        Bo’kuvchanlik  natijasida  gruntlarning  mustahkamligi  va  mahkamligi 
kamayadi.  Bo’kuvchanlikni  aniqlashda  “Neftximavtomatika”  zavodi  ishlab 
chiqqan  ПРГ-1  asbobi  qo’llaniladi.  Bu  asbob  yordamida,  grunt  metall  to’rga 
o’rnatilib suvga tushiriladi va suvda qanday tutishi kuzatiladi. 
        Gruntlarning  bo’kuvchanligini  aniqlaganda  avvalo  bo’kuvchanlik  tezligi  va 
uning  qay  holda  maydalanishi  kuzatiladi.  Ba’zi  gruntlar  bo’lak-bo’lak  bo’lib, 
ba’zilari chang zarrachalariga ajraladi va hokazo.