Z. S. Shamsiyeva udk

model plitasi
deyiladi.
Sterjen yashigi. 
Quyma yoki bu yumlarda turli shaklli teshiklar, o‘yiqlar olish uchun 
foydalanuvchi texnologik moslamalarga 
sterjen yashigi
deyiladi. Ular ham model 
materialidan tayyor lanadi. 
Kam seriyali, oddiy shaklli, kichik o‘lchamli sterjenlar yaxlit, murakkab, ikki va 
ayrim-ayrim bo‘laklar kо‘ri nishida tayyorlanadi (97-rasm).
Opoka.
Qolipni tayyorlashga xizmat qiluvchi ochiq rama (quti)ga opoka deyiladi 
(98-rasm). Opokalar po‘lat, cho‘yan va aluminiy qotishmalaridan tayyorlanadi. Ular 
konstruksiyasiga ko‘ra yaxlit, bo‘laklarga ajraluvchi qovurg‘ali va ajralmaydigan 
qovurg‘asiz bo‘lib, o‘lchamlari standart bo‘yicha turlicha bo‘ladi. 
97-rasm.
Sterjen yashiklari:
a
– yaxlit sterjen yashigi; 
b
– ikki bo‘lakli sterjen yashigi.
98-rasm. 
Opoka.
b)
a)
Sterjen
Sterjen

---

81
81
Mustahkamlash uchun savollar
1. Kompozit materiallar ishlab chiqarishda qanday usullardan foydalaniladi?
2. Presslash deb nimaga aytiladi? 
3. Kompozit materiallarni press-qoliplash asosida qanday buyumlar olinadi?
4. Qanday turdagi texnologik moslamalar va asboblarni bilasiz?
5. Kompozit materiallarga ishlov berishda xavfsizlik texnikasi qoidalarini 
ayting.
Qolip va sterjenlarni tayyorlashda foydalaniladigan asboblarga 
qoliplash asboblari 
deyiladi. Ularga belkurak, g‘alvir, tekislashda ishlatiladigan shibbalar, ilgak qoshiq, 
andava, chizgich kabilar kiradi (99-rasm).
Xavfsizlik texnikasi qoidalari
Siz maktab o‘quv ustaxonasida yog‘och va metallar bilan ishlashda amal qilinadigan 
tartib va qoidalarni bilasiz. Shu sababli kompozit materiallarga ishlov berishda quyidagi 
xavfsizlik texnikasi qoidalariga ham qat’iy rioya qilish kerak.
1. Kompozit materiallar turli qatlamli bo‘lganligi uchun ularga ishlov berishda 
qo‘lga qo‘lqop kiyish kerak.
2. Ish vaqtida ko‘zoynik taqish shart.
3. Asbob-uskuna va moslamalar hamda xomashyolarni ehtiyotkorlik bilan te-
jamkorlik asosida ishlatish.
4. Ish o‘rnini payraha va qipiqlardan maxsus cho‘tka bilan tozalash.
5. O‘qituvchi tomonidan berilgan topshiriqni belgilangan tartibga rioya qilgan holda 
bajarish. Ishni texnologik xarita asosida yoki ko‘rsatilgan usullar bilan olib bo rish. 
99-rasm.
Qoliplash asboblari:
a
– belkurak; 
b
– g‘alvir; 
d
– shibba; 
e
– ilgak qoshiq; 
f –
andava; 
g – 
chizgich. 
a)
b)
e)
f)
g)
d)
6 – Texnologiya, 5-sinf

---

82
82