Z. Mamadiyarov, A. Norov, O‘. Haydarov

7.4.
 
Valyuta munosabatlari va valyuta operatsiyalari 
Valyuta bilan birgalikda, xalqaro valyuta munosabatlari 
tushunchasi mavjud. Valyuta munosabatlari – bu valyutani jahon 
kotirovka
 
ri
g'
To'
1
kotirovka
 
Teskari


---

183 
xo‘jaligida funksional amal qilish jarayonida va xhalqaro 
aloqalar sohasiga xizmat ko‘rsatuvchi o‘ziga xos pul 
munosabatlarini yig‘indisidir. Valyuta munosabatlari jahon 
valyuta tizimini asosi bo‘lib xizmat qiladi. 
Valyuta 
munosabatlarining ahvoli quyidagilarga bog‘liq bo‘ladi: 
- milliy va jahon iqtisodiyotining rivojlanganlik darajasiga; 
- siyosiy ahvolga; 
- jahon bozorida davlatlar aro munosabatlar borasidagi 
muammolarga 
va 
bunday 
muammolarning 
rivojlanish 
tendensiyalariga. 
Jahon valyuta bozoridagi moliyaviy vositachilar nafaqat o‘z 
mijozlarini topshiriqlariga muvofiq, balki o‘z tashabbuslari bilan 
va o‘z manfaatlarida ham operatsiyalarni amalga oshiradilar. 
Valyuta munosabatlarining paydo bo‘lishi, o‘zgartirilishi 
yoki tugatilishining huquqiy asoslari bo‘lib, xalqaro kelishuvlar 
va davlatning ichki qonun va qoidalari hisoblanadi. 
“Bugungi zamonaviy holatlarda banklar faoliyatda uchrashi 
kuzatilayotgan holatlardan biri – bu valyuta operatsiyalari bilan 
bog‘liq risklarni tashqi iqtisodiy ko‘rsatgichlar bilan uzviy 
bog‘liqligidir”, deb ukrainalik olimalar o‘zlarining iqtisodiy 
tahlillarida keltirib o‘tganlar.
Valyuta munosabatlarining ahvoli quyidagilarga bog‘liq 
bo‘ladi: 
- milliy va jaxon iqtisodiyotining rivojlanganlik darajasiga; 
- jaxon bozorida davlatlararo munosabatlar borasidagi 
muammolarga 
va 
bunda 
muammolarning 
rivojlanish 
tendensiyalariga. 
Valyuta munosabatlarining asosiy ishtirokchilari sifatida 
xalqaro moliyaviy tashkilotlar, davlatlar, davlatlarning rezident 
va norezident shaxslari maydonga chiqadi. 
Rezident shaxslar – bu muayyan davlat hududida 
yashayotgan va faoliyat ko‘rsatayotgan hamda shu davlatning 
fuqarosi bo‘lgan yuridik va jismoniy shaxslardir. 
Norezident shaxslar – bu muayyan davlat xududida 

---

184 
yashayotgan va faoliyat ko‘rsatayotgan, lekin shu davlatning 
fuqarosi bo‘lmagan yuridik va jismoniy shaxslardir. Masalan, 
elchixonalar, vakolatxonalar, chet el firma va kompaniyalarining 
filiallari va shu kabilar. 
Tovarlar, xizmatlar, kapital va ish kuchining bir 
mamlakatdan boshqa mamlakatga pul oqimi yordamida o‘tishi 
bu harakatlarni yo‘lga qo‘yish va tartibga solishni taqozo yetdi. 
Tarixan oldin xalqaro huquq me’yorlarini hisobga olgan, 
milliy qonunchilik bilan mustahkamlangan milliy valyuta 
tizimlari vujudga kelgan. Milliy valyuta tizimi nisbatan mustaqil 
bo‘lib, milliy chegaradan chiqsa ham, mamlakat pul tizimining 
tarkibiy qismi hisoblanadi.(1-chizma).