Z madraximova k. Ishonqulova ekologiya va atrof-muhit

Insonning tabiat ekologik holatiga salbiy va ijobiy ta'siri.
Inson o'z 
faoliyati bilan atrof-muhitning holatiga qadimdan ta'sir qilib kelgan. 
Agar o'tgan asrda har yili tabiatdan bittadan tur yo'qolgan bo'lsa, keyingi 50-
60 yil ichida 76 dan ortiq turlar yo'qolib ketgan, 600 ga yaqin turlar esa yo'qolish 
arafasida. Bunga asosiy sabab, turlarning yashash joyining buzilishi, qisqarishi, 
ovlash, tutish, zaharlanish va h.k.
Cho'l, dasht hududlar ekosistemalari ham inson faoliyatidan chetda qolgani 
yo'q. Orolning qurigan qismidan ko‘tarilayotgan tuzli qumlar atrof-muhitni 1,5-2 
mln. gektardan ortiq o'tloqzorlarni sho'rlanishga olib keldi. Natijada butun tirik 
turlar tarkibi, miqdori, ularning mahsuldorligi o'zgardi.
Tog', tog' yonbag'irlarida o'rmon daraxtlarining ayovsiz kesilishi, shunday 
joylarda iqlim o'zgarishi (suv oqib ketishi, namlik kam to'planishi, o'simliklar 
qoplami siyraklashishi, ularga moslashgan hayvonlar va qushlarning shu yerlardan 
ketib qolishi) sabab bo'ladi. Ma'lumki, ekologik sharoit qulay bo'lgan joyda ular 
o'zlaridan nasl qoldiradi va shuning natijasida tabiiy ekosistemalar saqlanib qoladi. 
Insonning ijobiy ekologik faoliyati noosferaga o'tadi. 
Biosferaning ong sferasi-noosferaga aylanishini quyidagicha izohlash 
mumkin: 1) inson evolutsiyasining boshlanish davrida u yashash uchun 
biosferadan kerakli hayotiy mahsulotlar oldi, qoldiqlarini biosferaga qaytardi, 
undan esa boshqa organizmlar foydalandi. Insonning bu faoliyati uni boshqa 
organizmlardan ajratib turadi; 2) inson jamiyati rivojlanishi bilan tabiat qonunlarini 
inobatga olmay biosfera turg'unligini buzishga kirishdi; 3) hozirgi kunda inson 
atrof-muhitga salbiy ta'sir qilganini tushunib yetdi va tabiat qonuni bilan 

---

47 
hisoblashishga hamda uning imkoniyatlaridan to'g'ri foydalanishga kirishdi; 4) 
biosferadan noosferaga o'tishda inson jamiyat bilan tabiat o'rtasidagi 
munosabatlarni aql-idrok bilan boshqarish va ma'lum maqsadlarga yo'naltirilgan 
inson faoliyati tabiat bilan jamiyatni juda uzoq vaqt garmonal rivojlanishiga olib 
kelishi ayon bo'ldi.
Har qanday tirik organizm, shu jumladan, inson ham biosferaning biologik 
elementi, tabiat muhofazasi inson, sivilizatsiya, tarix va madaniyat muhofazasidir.