|
Nazorat uchun savollar
1. Klimakterik sindrom nima?
2. Ginekologik operatsiyalardan so‘ng kuzatiladigan ruhiy buzilish-
lar haqida so‘zlab bering?
3. Abortdan keyin qanday ruhiy buzilishlar kuzatilishi m um kin?
4. Hayz buzilganda ayollar xulq-atvorida qanday o ‘zgarishlar
yuz berad?
5. Hayz oldi sindromi nim a?
6. Erkaklar klimaksi haqida so‘zlab bering.
www.ziyouz.com kutubxonasi
A walom bor ziyon keltirma.
Gippokrat
XVIII BOB. ONKOLOGIK KASALLIKLARDA BEMORLAR
PSIXOLOGIYASI
18.1. Umumiy ma’lumotlar
Bugungi kunda onkologik kasalliklar o ‘lim va nogironlikning
uchrashi bo'yicha dunyoda birinchi, ba’zi davJatlarda ikkinchi o'rinni
egallaydi. Tibbiyot sohasida faoliyat ko‘rsatuvchi barcha yo'nalish
mutaxassislari o ‘z amaliyotida xavfli o'smalar bilan ishlashiga to ‘g‘ri
keladi. Chunki onkologik kasalliklar inson organizmining deyarli
barcha a ’zolarida uchraydi. Onkologik kasalliklarga qarshi kurashda
nafaqat tibbiyot xodimlari, balki biologlar, ximiklar, fiziklar, gene-
tiklar va shu kabi ilm-fanning bir qancha yo‘nalishida faoliyat ko‘r-
satayotgan mutaxassislar ishtirok etishmoqda.
Olimlarning intilishlari onkologik kasalliklarni erta aniqlash va
davolash sohasida katta yutuqlarga erishish imkonini berdi. Masalan,
nevrologiya sohasini misol qilib oladigan bo‘lsak, kom pyuter tom o-
grafiya yoki magnitli-rezonans tomografiya bosh miya o ‘smalarini
juda erta aniqlash va samarali davolash imkonini berayapti. Masalan,
XX asrning 80-yillarigacha miya o'smasi diagnozini aniqlash o ‘ta
mushkul va juda ko‘p urinishlarni talab qilardi. “ Bosh miya o ‘smasi”
diagnozi faraz qilingan bemorga chuqur klinik tekshiruvlardan tash-
qari, bir qancha paraklinik tekshiruvlar, ya’ni rentgenoskopiya,
exoensefaloskopiya, elektroensefalografiya, reoensefalografiya,
lum bal punksiya, pnevm oensefalograflya, serebral angiografiya
tekshiruvlari o ‘tkazilardi. Oxirgi 3 ta tekshiruv katta diagnostik aha-
miyatga ega edi. Bu tekshiruvlarni o'tkazish uchun bem or shifo-
xonaga, ya’ni neyroxirurgiya bo'limiga yotqizilardi.
Yuqorida qayd qilingan barcha tekshiruvlardan tashqari, bemorni
nevropatolog, otonevrolog, okulist, psixiatrlar ham ko'rishi va o ‘z
xulosasini berishi zarur b o ‘lardi. Ushbu mutaxassislar xulosalari
asosida yoki ulaming ishtirokida konsilium o‘tkazilardi va ana shundan
keyin bosh miyada o‘sma bor yoki yo'qligi haqida bir fikrga kelinardi.
Demak, bemorni shifoxonaga yotqizmasdan va shuncha tekshiruvlarni
o ‘tkazmasdan turib miya o ‘smasini aniqlab bo'lmasdi. Demak, bitta
bem orga aniq diagnozni qo‘yish uchun deyarli 10 ta shifokor kamida
www.ziyouz.com kutubxonasi
10 kun m obaynida m ehnat qilishiga to ‘g ‘ri kelardi. V aholanki,
tekshiruvlarga yo'qotilgan h ar bir kun erta davolashni boshlash
uchun yo‘qotilgan har bir kun bilan barobardir. M ana shu kunlar
mobaynida, vrachlaming xatti-harakatidan aksariyat bem orlar o ‘zi-
da o ‘sma kasalligi izlanayot-ganligini bilib olardi, bu esa bem or va
uning yaqinlari uchun katta bir psixologik sinov bo'lgan. H ozir-
chi? H ozir bemorda bosh miya o ‘smasi bor-yo‘qligini aniqlash uchun
deyarli bir soat vaqtning o ‘zi yetarli, xolos, ya’ni KT yoki M R T
tekshiruvlariga ketgan vaqt.
Albatta, bitta bem omi bir nechta mutaxassisning sinchkovlab
tekshirishi va o ‘zaro maslahatlashishlari vrachning klinik tafakkurini
oshiradi, bir qancha hamkasblari bilan muloqotda bo‘lgan vrachning
m ahorati yanada ko‘tarilardi. Biroq, и paytlari ham , hozir ham
vrachning maqsadi yagona bo‘lgan, bundan keyin ham shunday b o ‘lib
qoladi. Bu ham bo‘lsa diagnozni erta aniqlash va davolashni erta boshlash.
Shu yerda aytib o ‘tish lozimki, KT va M R T kabi zamonaviy
tekshirish usullari bebaho tekshiruvlardir, biroq ularning paydo
bo'lishi vrachlarni dangasa qilib q o ‘ymoqda, ular o ‘z ustida ishlamay
qo‘yishmoqda, degan fikrlar mavjud. Bu holat tibbiyotga endi qadam
qo‘yib kelayotgan vrachlarda klinik tafakkurning shakllanishiga
to ‘sqinlik qilmoqdami? Bu savolga ham «ha», xam «yo‘q», deb
javob berish mumkin. Shu m uam m oni nevrologiya misolida tahlil
qilib ko'raylik. Chunki, nevrologiyada klinik diagnozni aniqlashda
topografik diagnostikaning ahamiyati juda yuqori. Agar nevropatolog
bem orning nevrologik statusini tekshirm asdan turib, uni KT yoki
M RT tekshiruviga yuborsa, albatta unda klinik tafakkur rivojlanishi
orqada qolishi mumkin. Agar и bem orni obdon tekshirib turib,
keyin KT yoki M RT tekshiruviga yuborsa, albatta, uning klinik
tafakkuri rivojlanib boradi. C hunki и diagnozni to ‘g‘ri yoki n o to ‘g‘ri
qo'yganini bilib oladi. Xatosining sabablarini izlaydi, qayerda qanday
kamchilikka yo‘l qo‘yganini anglab yetadi. Bemorni yana tekshirib
ko‘radi va KT da topilgan o ‘choq bilan o ‘zi tekshirib topgan belgilami
solishtirib ko'radi. D em ak, zam onaviy tekshirish usullari faqat
vrachning m ahoratini oshirishi m um kin va bu esa vrachning ushbu
tekshiruvlardan qanday tarzda foydalanishiga ko‘p bog‘liq.
O nkologik kasalliklarda b em o rlar psixologiyasi h aqida so ‘z
yuritishni bosh miya o ‘smasi diagnostikasi bilan bog‘liq boMgan
vaziyatlar bilan boshlashimiz bejiz emas. C hunki organizm ning
boshqa a ’zolarida joylashgan o ‘sm alardan farqli o ‘laroq, bosh miya
www.ziyouz.com kutubxonasi
o ‘smalarining o ‘zi bir qator ruhiy buzilishlarga olib keladi. Bundan
tashqari, miyasida o ‘sma aniqlangan va uni operatsiya qilib davolash
mumkinligini bilgan bem or og‘ir ruhiy vaziyatga tushadi. Chunki
gap bosh miya haqida ketayapti! Demak, bu yerda vrachning vazifasi
ushbu m uolajalar bilan bog‘liq b o ‘lgan psixologik taranglikni
yumshatishdan iborat bo‘lmog‘i va bu masala bilan psixolog emas,
aynan neyroxialigning o ‘zi shug‘ullanishi lozim. Operatsiya murakkab
bo‘lsa-da, undan keyin bem orning ahvoli ancha yaxshilanishi va uni
qiynayotgan dardlardan xalos b o ‘lishini bem orga davolayotgan
neyroxirurgning o ‘zi tushuntirishi lozim.
Neyroxirugiya markaziga yoki bo‘lirniga taklif qilingan psixolog
nafaqat bem orda o ‘sma sababli paydo bo'lgan ruhiy buzilishlarni
aniqlashi va davolashi, balki neyroxirurglar bilan ham korlikda
bem orni operatsiyaga tayyorlashda va operatsiyadan keyingi davrdagi
davolash jarayonlarida faol ishtirok etishi lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: |
