Z. E. Azimova adu, Maktabgacha ta’lim fakulteti dekani, P. f d., dotsent

2 Ijtimoiy pedagogika prinsiplari.
«Printsip» so’zi lotincha so’zidan hosil bo’lgan «asos», «boshlanish» ni bildirali. Har qanday fan uchun ishlatilgan muayyan qoidalardan kelib chiqadigan o’z printsiplari mavjud. Fanlar printsip va qoidalar bizga bog’liq bo’lmagan holda mavjud. Ulardan chetga chiqish mumkin emas, aks holda pedagogik faoliyat befoyda balki zararli bo’ladi. Ijtimoiy pedagogika pedagogikadan ajiralib chiqdi, tabiiyki o’z asosida shu fan printsiplariga tayanadi. Pedagogikadagi printsiplar shaxs ta’lim tarbiyasining umumiy yo’nalishini beradi va aniq pedagogik vazifalar hal etish uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Biroq, shu fan rivojlanishining har bir davri uchun pedagogika printsiplari haqidagi masala munozaralidir.
Zamonaviy davr ham bundam mustasno emas. Olimlar u yoki bu printsiplarni olga suradi yoki yangicha ma’lumotlarni izohlaydi. Bu borada ijtimoiy pedagogikada yanada ko’p qiyinchiliklar yo’zaga kelmoqda, ammo uning dunyoviy balog’at yoshiga (100 yildan ortiq) qaramay O’zbekistonda bu fan endi o’z ining birinchi qadamlarini quymoqda.
Biz 3 ta printsipni ko’ribb chiqamiz, tarbiyaning tabiyatga uyg’un bo’lish to’g’risidagi printsip, tarbiyaning madaniy uyg’un bo’lish printsipi va gumanizim printsipi. Shu printsiplardan har biri ijtimoiy pedagogikada o’zining talqiniga va o’ziga xos xususiyatiga ega.
Sharq uyg’onish davri buyuk olimi entsiklopediyachisi va mutafakkiri Abu Ali Ibin Sino (980-1067) o’z asarlarila tarbiyaning tabiyatga uyg’un bo’lish haqida gapirgan edi. Masalan «uy ro’z g’or tutish» haqidagi asarida Ibin Sino yo’zgan ediki, inson aqlli mavjudod shuning uchun tabiyatda alohida o’rin tutadi va uning qonunlariga ko’ra rivojlanadi.
«Yo’lgon xislatlarni qayta tarbiyalash» asarida esa Ibn sino yo’zadiki, kimki axloqsiz insonni tarbiyalomogchi bo’lsa unda u uni har tamonlama o’rganishi insonning tabiyati qoidalarini bilishi kerak. Natijada tarbiyaning tabiyat bilan uyg’un bo’lish printsipi ko’pgina buyuk pedagoglar tomonidan o’z pedgogik va ijtimoiy pedagogik nazariyalari qurish asosi sifatida olingan edi. Masatan, Fransiya falsafachisi Jan Jak Russo hisoplagan ediki, bola tarbiyasi tabiyat bilan uyg’un ravishda amalga oshirilishi kerak. U yozadiki, «bolalar katta bo’lishdan ilgari bola bo’lishi kerak».
Shvetsar pedagogi Iogann Genrix Pestallotstsi yetim va qarovsiz bolalar uchuin muassasalar va bolalar uyini yaratgan, u hisobladiki, tabiyat maqsadi-inson tabiiy kuchlari va qo biliyatlarini rivojlantirishdir, bunda rivojlanish har tomonlama va uyg’un bo’lish lozim.
Nemis olimi pedagogi Adolf Disterverg ham I.G.Pestallotsi bu prinsipni eng muhim tarbiya prinsipi deb hisoblagan. O’z ishlarida yo’zgan ediki, talim-tarbiya jarayonida yosh va individual xususiyatlarini e’tiborga olishi lozim.
Tarbiya bilan uyg’un bo’lish rus klassik pedagogiklari ishlarilada ham o’z aksini topgan. Ushinskiy o’zining asosiy «inson tarbiyasning mavzusi sifatida» degan psixologik pedagogik asarida yozgan ediki, bola tarbiyasi va ta’limi uchun tarbiy printsiplari va quyidalarini bilishi, balki inson tabiati asosiy qonunlarini bilishi ularni har bir aniq bola uchun har bir aniq holda tadbiq qila olishi lozim.