Óz betinshe jumisi

Tarmaqqa kirisiw tosıqları - bul monopol firma bazarına basqa satıwshılardı kirip keliwin toqtatuwshi shekleniwler.Tarmaqqa kirisiw tosıqlarınan tómendegilerdi kórsetiw múmkin.
1. Mámleket tárepinen berilgen arnawlı huqıq. Mısalı jergilikli húkimetlerde xalıqqa transport xızmeti kórsetiw, pochta xızmetin kórsetiw, kommunal xızmetin kórsetiw hám baylanıs xızmetin kórsetiw boyınsha monopol huqıqlar berip, rásmiy tosıqlar jaratadı.
2. Patentler hám avtorlıq huqıqı, jańa texnologiya jaratqanlar ushın patent hám avtorlıq huqıqı beriliwi, olarǵa bul jańalıqtı satıwda, odan paydalanıw ushın litsenziya beriwde monopol huqıq beriledi. Lekin bunday huqıq málim múddetke shekem kúshke iye boladı. Mısalı :AQSH ta patent nızamına kóre oylap shıǵarıwshı óz oylap tapqanına 17 jıl iyeliketedi.
3. Qandayda bir bir islep shıǵarıw resursı usınısına iyelik qılıw. Mısalı, Amerikanıń «De Birs» kompaniyası jáhánda satılatuǵın, qayta islenbegen almazdıń 85 payızın qadaǵalaw etkeni ushın, almaz bazarında monopol húkimetke iye. Joqarıdagilardan tısqarı insannıń kem ushraytuǵın qábileti hám bilimi de manopoliyani payda etedi.Islep shıǵarıw masshtabı keńeyiwiniń oń nátiyjesi de tarmaqqa kirisiw ushın tosıq bolıwı múmkin. Mısalı, avtomobil zavodı málim muǵdarda avtomobil óndiriske eriskende ǵana, onıń ulıwma qárejetleri minimal boladı.
Monopol húkimet.
Firma monopol húkimetke iye boladı,qashanda ol óziniń satatuǵın tovarı bahasına tásir qilaalsa, yaǵnıy ózgertire alsa. Monopol húkimet dárejesi bul tovar almastırıwshı tovardıń bar ekenligi hám tovardıń bazardaǵı úlesi menen belgilenedi.
Monopol húkimetke ıye bolıw ushın firmanıń sap monopolist bolıwı shárt emes. Firma ónimine bolǵan talap sızıǵı básekilesken bazardaǵıday garizontal bolmaydı, tómenge jatiq bolıwı jetkilikli bolıp tabıladı. Eger talap sızıǵı tómenge jatiq bolsa, firma usınıs kólemin asırıp yamasa kemeytirip, ónim bahasın ózgertiwi múmkin.
Ulıwma alǵanda monopolist bahanı baqlawınan tabısqa iye boladı. Monopolisttiń usınısı básekilesken bazar usınısına kóre kem boladı, tovar bahası bolsa, básekilashgan bahaǵa salıstırǵanda joqarı boladı (monopol baha chekli ǵárejetten joqarı ).
Tovarlardı monopol bahada satılıwı jámiyet ǵárejetin ko'paytiradi, xalıqtıń turmıs dárejesine unamsız tásir kórsetedi. Ne ushın degende,bul tovardı satıp alıwshılar kóbirek pul sarplaydı, sol tovardı satıp alıwshılar sanı da azayadı. Sol sebepli de monopoliyaǵa qarsı nızam, bazarlardı monopoliyaǵa aylandırıwǵa jol qoymaydı.