Óz betinshe jumisi

Monopol húkimet kórsetkishi. Básekilesken bazarda baha shekli qárejetke teń bolıwı, maksimal payda alıwdıń zárúrli shárti edi. Monopol bazarda baha shekli qárejetten joqarı belgilenedi
(P > MC). Áne sol parq (MC –P), yaǵnıy paydanı maksimallastiratuǵın baha menen shekli qárejet ortasındaǵı parq monopol hákimiyattı ólshew usılı bolıwı múmkin. Monopol hákimiyattı tap bul usılda anıqlawdı 1934 jılda ekonomist alım Abba Lerner tárepinen usınıs etilgenligi ushın, bul kórsetkish Lernerndiń monopol kórsetkishi degen attı alǵan
L= =- , bul jerde : L- monopol hakimiyattıń Lerner indeksi ; - monopol narx ; MC- shekli qárejet ; -talaptıń bahaǵa kóre elastikligi. Máselen benzinge
m p
m
P E
P MC L
1
 

, bul jerde: L- monopol hákimiyattıń Lerner
indeksi;
Pm - monopol baha;
MC - chekli ǵárejet;
D
Ep - talaptıń
bahaǵa kóre elastikligi. Mısalı, benzinge talaptıń baha boyınsha elastikligi -5 bolsa,- =- =0.2 Benzin satıwshı firmanıń monopol hákimiyatı 0, 2 ge teń. Sonı atap ótiw kerek, joqarı monopol húkimet joqarı payda alıwdı kepillenbeydi. Payda ortasha qárejettiń bahaǵa bolǵan qatnasına baylanıslı. Eger eki firmadan birinshisiniń monopol hákimiyatı,ekinshi firmanikine kóre joqarı bolsa hám birinshi firmanıń ortasha qárejeti júdá joqarı bolsa, onıń alatuǵın paydası ekinshi firma paydasınan kishi boladı.Joqarıdaǵı teńleme kórsetedi, talap qanshelli elastik bolmasa, sonshalıq monopol húkimet joqarı. Sonday eken, monopol hákimiyattıń kelip shıǵıw sebebi, talap elastikliginde bolıp tabıladı.Ámeliyatda shekli qárejetti esaplaw qıyın bolǵanı ushın, onı ortasha qárejet menen almastıradı. Bul halda formula tómendegi kórinisti
aladı : L= .
Eger biz ańlatpanıń alımı hám bólimin Q ga kóbeytirsek, bólimde jalpı dáramattı, alımında paydanı alamız : L= =
Sonday etip, Lerner kórsetkishi joqarı payda alıwdı monopoliyanıń deregi ekenligin kórsetedi.
Monopol hákimiyattı xarakterlew ushın bazardı oraylastırıw dárejesi kórsetkishinen de paydalanıladı. Bul kórsetkish birinshi bolıp Xerfindal-Xirshman tárepinen usınıs etilgeni ushın, ol XerfindalXirshman indeksi dep júritiledi. Bul indeks kárxanalardıń bazardaǵı úlesleri jıyındısı retinde qaraladı hám qaysı firmanıń bazardaǵı úlesi joqarı bolsa, ol firma bazarda monopol hákimiyatqa ıyelewi múmkin yamasa sonday múmkinshilik ámeldegi dep qaraladı. Firmalar bazar daǵı úlesine kóre tártiplestirıledi. I= + , bul jerde: I - XerfindalXirshman indeksi; - bazarda eń úlken úleske iye bolǵan firma ; - odan keyingi shamadaǵı úleske iye firma hám taǵı basqa ; -eń kishi úleske iye bolǵan firma.