‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

asosiy qonunlari
Bizni qurshab turgan barcha narsa va hodisalar: galaktikalardan 
tortib yulduzlargacha, yulduzlardan tortib Y er va Q uyoshgacha, 
Y em ing o 'zid a n tortib undagi tu rli-tu m an m o ddalar, o'sim liklar 
va hayvonot dunyosigacha, kishilik jam iy atidan to rtib to inson va 
u n in g ta fa k k u rig a c h a — h a m m a -h a m m a s i d o im o h a ra k a t, 
o 'zgarish va rivojlanishdadir. B utun bo rliq da sodir b o ‘ladigan 
harakat, o ‘zgarish va rivojlanish um um iy xarakterga ega. K undalik 
hayotda ,,harakat“ deganda, odatda, narsa va hodisalarning oddiy
135

---

o ‘rin almashuvi tushuniladi. Bunda ,,o‘zgarish“ tushunchasi hajm
jih a td an ,,h arak at“ tushunchasiga kiradi. C h u n k i, h ar qanday 
harakat o ‘zgarish em as. O 'zgarish — narsa va hodisalarning bir 
h o latdan ikkinchi holatga, bir ko‘rinishdan boshqa k o ‘rinishga 
o 'tish id ir. Biroq, h ar qanday o ‘zgarish rivojlanish b o ‘lm asa ham , 
o ‘z ichiga rivojlanishni ham oladi.
Rivojlanish — progressdan iborat o ‘zgarish b o‘lib, keng
ma’noda quyidan yuqoriga, oddiydan murakkabga qarab ilgarilab
boruvchi harakatdir.
U m um an, biz ,,rivojlanish“ atam asini ju d a k o ‘p ishlatam iz, 
u bizga tushunarlidek tuyuladi. Aslida esa, bu tushuncha ifodalagan 
jaray o n, biz o ‘ylagandek, u n chalik sodda emas. „R ivojlanish14 
tushunchasi k o'p hollarda olg‘a qarab borishning sinonim i sifatida 
„progress11 tushunchasiga tenglashtiriladi. Bugungi kunda insoniyat 
jam iy atin in g rivojlanishi, u n d a so d ir b o ‘layotgan o ‘zgarishlar 
rivojlanishning m urakkab jaray o n ekanligidan dalolat berm oqda.
M axsus fanlar sohalariga oid b unday rivojlanishning naza- 
riyalari, ularning um um iy jih atlari falsafaning taraqqiyot nazari- 
yasida ifodalanadi. Falsafaning taraqqiyot nazariyasi esa, b u tu n
borliqning harakati, o ‘zgarishi va rivojlanish q o n unlari va p rin - 
sip la rin i o ‘z ichiga olgan t a ’lim o td ir. T ara q q iy o t nazariy asi 
borliqdagi harakat, o ‘zgarish, o ‘sish va rivojlanishning bosqichlari, 
sabablari va asosiy y o ‘nalishini bir-biri bilan bog‘langan jarayon 
sifatida o ‘rganadi.
B orliq ning rivojlanishi m iq d o r va sifat o ‘zgarish larin in g , 
q aram a-qarshiliklar kurashi va birligi, inkorni inkorlar asosida 
am alga oshadi. B unda m iq d o r va sifat o ‘zgarishlari taraqqiyotning 
dastlabki bosqichlaridir.