‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

a) Miqdor va sifat o ‘zgarishIari birligi.
Bizni qurshab turgan narsa va hodisalarni o 'rg an ar ekanm iz, 
ularni bir-biridan farq qildiruvchi narsalar: 
sifat, m iqdor
va 
me ’y o r
ekanini k o ‘ramiz.
Sifat deb, narsa va hodisalarga nisbiy barqarorlik bag‘ish-
laydigan, ularning ichki muayyanligini ta ’minlaydigan, bir narsa
va hodisani ikkinchi narsa va hodisadan farq qildiradigan barcha
muhim belgi va xususiyatlar birligiga aytiladi.
M a ’lum ki, tabiat va jam iyat ju d a k o ‘p xilm a-xil narsalar, 
voqea va hodisalarning birligidan tashkil topgan. U larning bunday 
xilma-xilligi narsa va hodisalar o ‘rtasidagi sifatiy tafovutlarning 
ifodasidir. M asalan, noorganik tabiat bilan organik tabiat sifat
136

---

jih atd an bir-biridan farq qiladi. O rganik tabiat o ‘z atrofidagi m uhit 
bilan uzluksiz m odda almashinib turadi. N oorganik tabiatda bunday 
m odda alm ashinish b o ‘lmaydi.
Sifat bir narsani ikkinchi bir narsadan ajratibgina qolm asdan, 
balki uning boshqa narsalar bilan b o g liq lig in i ham k o ‘rsatadi. 
S huning uch u n m uayyan sifatga ega b o ‘lgan narsa va hodisalarni 
bir-biridan ajratib, bir tom o n lam a o'rganish bilan chegaralanm ay, 
balki ularn i b ir-b iri bilan b o g ‘laydigan u m u m iy xususiyatlari 
aso sid a h am o ‘rg an ish zaru r. A gar o rg a n ik ta b ia td a g i tirik
organizm ning atrof-m uhit bilan m odda alm ashinishi to 'xtab qolsa, 
bu organizm halok b o ‘ladi, o ‘zining tiriklik sifatini y o ‘qotadi, 
chunki tirik organizm ning tirikligi, undagi hayotning m ohiyati — 
m odda alm ashinuvidan iborat.
N arsa va hodisalarning sifati, ularning xususiyatlari orqali 
nam oyon b o ‘ladi. H ar bir narsa yoki hodisa ko‘pgina xususiyatlarga 
ega. Bu xususiyatlardan b ir q an ch asi birikib, shu narsa yoki 
hodisaning m uayyan sifatini tashkil qiladi. N arsa va hodisalarda 
xususiyatlar k o ‘p b o iib , ularning m uhim , nisbiy tu rg ‘unlarigina 
sifatni tashkil etadi. Sifat narsa va hodisaning m ohiyati bilan b o g iiq
b o ia d i.
N arsa va hodisalar n om uhim xususiyatlarini yo ‘qotishlari yoki 
yangidan hosil qilishlari natijasida m uayyan sifatlarini o 'zgartir- 
m aydilar. Agar bu narsa va hodisalar o 'zlarin in g m uhim xusu­
siyatlarini yo ‘qotsa yoki o ‘zgartirsalar, u lar yangi sifatga o ‘tadilar. 
M asalan, b enzin u ch u n rang m u him xususiyat em as. B enzin 
rangini y o ‘qotgani yoki boshqa rangga kirgani bilan u boshqa 
suyuqlikka aylanm aydi. Tez yonuvchanlik esa, benzinning m uhim
xususiyatidir. Benzin o ‘zining bu xususiyatini b iro r sabab bilan 
y o ‘qotsa, u dvigatel uchun boshqa kim yoviy m oddaga aylangan 
b o ia d i.
Borliqdagi narsa va hodisalar bir-biridan nafaqat sifatlari bilan, 
balki m iqdorlari bilan ham farqlanadilar. U larning sifatlari doim o 
m iqdorlari bilan birga mavjuddir.