‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

f) Mazmun va shakl.
M azm un va shakl ham kishilarning borliqni bilishida katta rol 
o'ynaydi.
Xo'sh, mazm un va sh a k l nim a?
Mazmun — narsa yoki hodisani aynan shu narsa yoki shu
h od isa sifa tid a ifo d a lo v ch i ja ra y o n la r, muhim elem en tla r
o ‘zgarishlarining majmuyidan iborat.
Shakl — mazmunning mavjudlik usulini, uning strukturasini,
ya’ni tuzilishini ifodalovchi, narsa va hodisalarning ichki va tashqi
tomonlarining birligidan iborat. 
M azm unni tashkil etuvchi xusu­
siy atlar, zid d iy a tlar, e le m e n tla r shaklsiz ifo d alan m a g an id ek ,
130

---

ularning mavjudlik usuli, strukturasi, tuzilishi ham m azm unsiz 
nam oyon b o ‘la olm aydi. D em ak, m azm u n va shakl m uayyan bir 
narsa yoki hodisaning bir-biri bilan dialektik alo qador b o ig a n ikki 
tom onidir.
Obyektiv olam da narsa va hodisaga oid b o ‘lm agan sof m azm un 
ham , sof shakl ham y o ‘q. A ksincha, faqat m uayyan m azm u n va 
shakl birligiga ega b o ig a n narsalar va hodisalargina mavjuddir. Bunda 
ham isha muayyan m azm un, muayyan shaklda ifodalanib, m uayyan 
shakl m uayyan m azm unga ega b o ‘ladi.
Borliqdagi har b ir narsa va hodisa m azm un va shakl birligi 
tufayligina mavjud b o ‘lsa-da, ular shu birlikni vujudga keltirishda 
turlicha rol o'ynaydi. Shakl esa, aksincha, m azm un ni ifodalaydi. 
Qisqa qilib aytganda, m azm un shaklni belgilaydi.
g) Sabab va oqibat.
N arsa va hodisalar o ‘zlarining paydo b o ‘lishlari, shakllanish 
va rivojlanishlarida b ir-b irlari b ilan alo q ad o rlik d a va sababiy 
b o g la n ish lard a b o ‘lishib, ularning biri sabab, ikkinchisi shu sabab 
tufayli kelib ch iq q an oqibat b o ia d i. U la rn in g o ‘zaro b u n d ay
aloqadorligi sababiy b o g la n is h deyiladi. Bu sababiy b o g la n is h d a
h ar bir narsa yoki hodisa ikkinchi bir narsa yoki hodisani vujudga 
keltiradi.