Yusupova nargiza shakirovna jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi

8 - modul. HARAKAT MALAKALARINING TASHKIL ETISH 
QONUNIYATLARI 
Jismoniy tarbiya jarayonida o‟rgatishning asosiy xususiyati bu o‟rgatishning 
xarakat malakalari va maxsus bilimlarni egallashga qaratilgandir. O‟rgatish 
shug‟ullanuvchilarning jismoniy rivojlanishi bilan maxkam bog‟liq bo‟ladi. Ta‟lim 
tarbiya amalyotining xar qanday soxasida bo‟lganidek, jismoniy tarbiya jarayonida 
ham o‟qitish o‟qituvchi va talabalarning birgalikdagi ijodiy faoliyatlaridan tashkil 
topadi va bunda, albatta, o‟qituvchi etakchi rol o‟ynaydi. 
Xarakatli mashqlarni xarakat ko‟nikmasi va xarakat malakalari bo‟lgan 
taqdirdagina bajarish mumkin. Bu ko‟nikma va malakalar xarakatlarni 
boshqaishning muayyan usullarini ifoda etadi. 
 
8.1. Xarakat ko‟nikmalari.
Kishida xarakat tajribasi va bilimlari to‟planib, jismoniy jixatdan zarur 
darajada rivoj topgach, kishida biror bir xarakat vazifasini xal qilish imkoniyati 
yaratiladi. Biror xarakat faoliyatida masalan (o‟yinda, yakkama – yakka kurashish 
va x.k.) da qatnashishni amalga oshirish uchun kishi ilgari xosil qilgan ko‟nikma 
va malakalardan jismoniy va manaviy, irodaviy sifatlardan ijodiy foydalana oladi. 
Bilim va tajribalar asosida egallangan xarakat ko‟nikmalari – xarakat faoliyati 
jarayonida xarakatlarni avtomatlashmagan xolatda boshqarish qobiliyatidir. 
Jismoniy tarbiya jarayonida ikki xil ko‟rinishda bo‟lgan xarakat 
ko‟nikmalari:
a)
Yaxlit xarakat faoliyatini amalga oshira olish. 
b)
Xar xil murakkablikda bo‟lgan aloxida xarakatlarni bajara olish 
ko‟nikmalari xosil qilinadi. 
Birinchi ko‟rinishdagi ko‟nikma murakkab o‟zgaruvchan sharoitlarda (o‟yin 
vaziyatida, raqib xarakatida) birdan yuzaga keladigan xarakat vazifalarini xal qilish 
bilan bog‟liqdir. Bunday xarakat faoliyati xar doim anglab, bilib bajariladi, bunday 
xarakat faoliti to‟la avtomatlashgan standart harakaterda bo‟la olmaydi. Bu 
ko‟nikmalar malakaga aylanmaydi. O‟rganilgan xarakat va jismoniy sifatlarni 

---

92 
chaqqon va ijodiy ravishda qo‟llanish xar doim bu xil ko‟nikmalarga xos xususiyat 
bo‟lib qoladi.
Alohida xarakatlarni bajara olish ko‟nikmasi odatda malaka xosil kilishga 
tomon qo‟yilgan bir qadam bo‟ladi. O‟rgatish jarayonida bu ko‟nikmalar xarakat 
texnikasini dastlabki umumiy tarzda egallashdan tortib, mukammal ravishda 
egallagunga qadar rivojlanadi. Oddiy va murakkab xarakatlarni bajara olish 
qobiliyati bu xarakatlarni bajarish uchun, butun xarakat aktini bajarish uchun 
diqqatni to‟plash talab qilingunga qadar ko‟nikma doirasida bo‟ladi.