Yussx usulining dori vositalari tahlilida qo’llanilishi I. Kirish

Yuqori samarali suyuqlik-suyuqlik xromatografik usuli
Xrormatografik usullarning rivojlanishi jarayonida ularning nazariy va amaliy qo‘llanish sharoitlarini
takomillashtirish natijasida yangi yuqori samarali suyuqlik xromatografiya (YUSSX) usulini kirib
kelishiga sabab bo‘ldi.
Agarda 1950 va 1960 yillarda xromatografik usullardan yupqa qatlam xromatografiya va qog‘ox
xromatografiyasi, rivojlangan bo‘lsa, 1970 yillarda kolonkali xromatografiyaning taraqqiy etishi yuqori
samarali suyuqlik xromatografiya usulini rivojlanishiga zamin bo‘ldi. YUSSX usullarda (nasos, injektor,
detektor), hamda o‘ziga xos talablarga javob beradigan yuqori tozalikka javob beradigan, yuqari tozalikka
ega erituvchilar va kimyoviy reaktivlarni qo‘llash talab etiladi.
YUSSX tahlil usulini yaratilganiga qisqa vaqt bo‘ldi, lekin bunday xromatografik tahlilini rivojlanishi
juda kattadir. Uning nazariy asoslari va eksperimental usullari undan avvalroq GSX usuli yaratilgandann
keyinoq asos solingan edi.
YUSSX usulni olib borishda ananaviy kolonkali xromatografiyaga qo‘yilgan talablar asos bo‘lib
xisoblanadi, ular sorbentning dispersligi, kolonkalarni o‘lchami va suyuqlik oqimining tezligidir.
SHularga qaramay bu xromatografik usulning o‘ziga xos tomoni, yuqori bosimda xromatografik jarayonni
olib borishga qaratilgandir.
Suyuq qo‘zg‘aluvchan faza yordamida xromatografik tahlilni olib borish M.S. Svet tomonidan ko‘rsatib
o‘tilgan usul, yangi aralashma tarkibidagi moddalarni sifat va miqdoriy tahlilini aniqlanishga asoslanib,
foydalanilgan kolonkalarning diametri 1 sm dan oshiq bo‘lgan. Bunda qo‘zg‘aluvchan faza kolonka orqali
o‘zining og‘irlik kuchi yordamida kolonkadan o‘tish natijasida hamda gidrostatik bosimi asosida 60
ml/soat 1 sm2 tezlikka erishilgan. Lekin dori moddalarini va aralashmalarini aniqlashda bunday
kolonkalardan ko‘p foydalanish natijasida ajratib olish sifati o‘zgaradi.
146
Keyingi yillarda kolonkali xromatografiyani keng qo‘llanishi va sezgir detektorlarni paydo bo‘lishi asos
bo‘ldi, uning yordamida elyuat tarkibidagi moddalarni aniqlashga erishildi. YUSSX usulini
takomillashtirishga gaz xromatografiyasida qo‘llanilgan va tajribadan o‘tgan usullardan foydalaniladi.
YUSSX usulida moddalarni ajratish uchun diametri 2-6 mm bo‘lgan kolonkalardan va ularning ichiga
ko‘zg‘almas sorbentning zarrachalarini o‘rtacha diametri 50 mkm dan kichik zarrachalardan iborat
bo‘lgan, hamda ko‘zg‘aluvchan fazani 0,1-0,5 sm/sek tezlikda yuqori bosim yordamida (10-400 atm)
foydalanish maqsadga muvofiqdir.
YUSSX usulida ikki moddani bir-biridan ajratish, ulardan biri qo‘zg‘almas fazada ushlanib qolishini
xromatografik kolonkadan qarshiliklarni engib chiqqan modda avval, so‘ngra asta-sekin ikkinchi modda
chiqa boshlaydi. Bu xromatografiyada ham moddalarni ajralishini qo‘zg‘almas fazada ushlanish vaqti