Yuristlar malakasini oshirish markazi jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti

2. Bola huquqlari to‘g‘risidagi konv nsiya normalarining umumiy

tavsifi

Mazkur hujjat konv nsiya shaklida tuzilgandir. Odatda, konv nsiya (lot.

sonventio-bitim) atamasi umumiy ma’noda ham, muayyan turdagi xalqaro

bitimlarni b lgilsha uchun ishlatiladi. Umumiy maa’noda atama odat huquqidan

forqli o‘laroq, BMT Xalqaro sudi Statutining 38-moddasida b lgilanganid k,

asosan shartnoma huquqini b lgilash uchun ishlatiladi

123

. Konv nsiyaninng

tuzilishi, odatga ko‘ra, kirish qismi hisoblanmish muqaddima, ikkita qismdan

iborat asosiy qism va yakunlovchi qismdan iborat 3 ta tarkibiy qismdan iborat

bo‘lib, umumiy 54 moddani tashkil etadi.

Konv nsiyaning rasmiy maqsadi, xalqaro huquqning umume’tirof etilgan

prinsiplari va shartnoma tuzish sabablari

124

 ko‘rsatilgan Muqaddima qismida,

xalqaro hamjamiyatning jahonda bola huquqlarini har tomonlama himoya qilishga

qat’iy sa’y-harakati,

jamiyatning asosiy tashkiloti hisoblanmish oila va tibbiy

muhitga uning barcha a’zolari, ayniqsa, bolalar o‘sib-ulg‘ayishlari va farovonlikka

ega bo‘lishlari uchun jamiyat doirasidagi majburiyatlarni o‘z zimmasiga to‘liq

oladigan bo‘lishiga erishish maqsadda zarur himoya va yordam bilan ta’minlanishi

122

Bola huquqlari. / Yuridik oliy o‘quv yurtlari uchun darslik /prof. G‘.Abdumajidov tahriri ostida. –T.: TDYuI,

2009. –B. 96

123

Rashidov K. O‘zb kiston R spublikasi xalqaro shartnomalarining tuzilishi, bajarilishi va b kor qilinishi.

(Parlam nt a’zolari uchun amaliy qo‘llanma). –Toshk nt, 2012. -B.16

124

 Rashidov K. O‘zb kiston R spublikasi xalqaro shartnomalarining tuzilishi, bajarilishi va b kor qilinishi.

(Parlam nt a’zolari uchun amaliy qo‘llanma). –Toshk nt, 2012. -B.27

---

126

lozim ekanligi, bolaning shaxsi sog‘lom va har tomonlama uyg‘unlashgan holda

kamoloti uchun u oila g‘amxo‘rligida, baxt, m hr-muhabbat va ongli tushunish

vaziyatida o‘sishi zarurligini e’tirof etgan holda, jahondagi barcha mamlakatlarda

og‘ir sharoitlarda yashayotgan bolalar borligi hamda ular alohida e’tiborga muhtoj

ekanliklarini, bolaning himoya qilinishi va uyg‘un ravishda rivojlanishi uchun har

bir xalqning an’analari va madaniy qadriyatlari muhim ahamiyat kasb etishini

munosib tarzda hisobga olinganligi, har bir mamlakatda, jumladan, rivojlanayotgan

mamlakatlarda bolalarning turmush sharoitlarini yaxshilash uchun xalqaro

hamkorlik qilishning muhimligini e’tirof etilganligi, shuningd k, Konv nsiyani

bola huquqlari bo‘yicha boshqa xalqaro huquqiy hujjatlar va ularning normalari

uyg‘unligi kabi masalalar o‘z aksini topgan.

Konv nsiyaning I-qismida ishtirokchi davlatlarning bolalarning huquq va

erkinliklari, ota-onalari va ularni o‘rni bosuvchilarning huquqlari, majburiyatlari,

shuningd k, ularni ta’minlab b rish borasidagi davlat va uning t gishli

organlarining majburiyatlari va vazifalari b lgilab b rilgan.

Konv nsiyaning 1-moddasida “bola” ta’rif b riladi, ya’ni, unga ko‘ra “18

yoshga to‘lmagan har bir inson zoti, agar bolaga nisbatan qo‘llaniladigan qonun

bo‘yicha u ertaroq balog‘atga yetmagan bo‘lsa, bola hisoblanadi”.

Konv nsiyaningg 2-5 moddalarida ishtirokchi-davlatlarga, ular tomonidan

Konv nsiyada ko‘zda tutilayotgan huquqlarni ta’minlab b rish yuzasidan amalga

oshirishi lozim bo‘lgan chora-tadbirlari, kabi majburiyatlar yuklatilgan.

Jumladan, 2-moddada, ishtirokchi-davlatlarga o‘z ta’sir doirasida bo‘lgan

har bir bola uchun Konv nsiya ko‘zda tutilgan barcha huquqlarni, h ch qanday

kamsitishlarsiz, irqi, tana rangi, jinsi, tili, dini, siyosiy yoki boshqa e’tiqodlari,

milliy, etnik yoki ijtimoiy k lib chiqishi, mulkiy ahvoli, bolaning sog‘lig‘i va

tug‘ilishi, uning ota-onasi yoki qonuniy vasiysi yoki biror-bir boshqa holatlardan

qat’iy nazar, hurmat qilishi lozimlii hamda bu huquqlarni ta’minlab b rish,

shuningd k, “bola, uning ota-onasi, qonuniy vasiysi yoki boshqa oila a’zolarining

qarashlari yoki e’tiqodida o‘z ifodasini topadigan maqom, faoliyat asosida

---

127

kamsitish yoki jazolashning barcha shakllaridan bolaning himoyasini ta’minlash

uchun hamma zarur choralarni ko‘rish majburiyatini yuklaydi.

Kamsitish – yengish qiyin bo‘lgan ijtimoiy hodisa hisoblanib, ijtimoiy

turmushning barcha darajalarida barham b rilishi lozim. Uni yo‘qotish uchun

avvalo, davlat o‘zining siyosiy irodasini namoyish etishi zarur. Bola huquqlari

to‘g‘risida konv nsiya, ishtirokchi-davlatlar zimmasiga ular tomonidan nazarda

tutilgan ”barcha huquqlarni hurmat qilish va ta’minlash” vazifasinini yuklab

qo‘yganligi b jiz emas. Shunga muvofiq, davlat bolalar o‘z huquqlaridan haqqoniy

foydalanishlari uchun huquqiy, ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va madaniy tusdagi

choralardan foydalanishi k rak. Bu o‘rinda kamsitishning oldini olish borasida

ogohlantiruvchi choralarni yaratish haqida so‘z yuritilmoqda. Insonning rivojlanish

erkinligini kamsitish nomaquldir. Hozirda jamiyat, uning har bir institutining

vosita ishtirokisiz uni tubdan yo‘qolishini tasavvur qilib bo‘lmaydi. Fuqarolik

jamiyatining rivojlanganish darajasiga shubhasiz ko‘p narsa bog‘liq. Dunyo

rivojlanish tajribasining dalolat b rishicha, fuqarolik jamiyatining “ulg‘ayishi”

ijtimoiy muammolarni hal etish jarayonida fuqarolarning ishtiroki bilan amalga

oshadi. Jamoatchilik kamsitishni yo‘qotishga qanchalik muvaffaqiyatli kirishsa,

uning hayotiy zarur muammolarni yechish faoliyatining natijasi ham shunchalik

samarali bo‘ladi.

Shuni alohida qayd etish k rakki, BMT Taraqqiyot dasturi tomonidan

tayyorlangan “2000-yil bo‘yicha insoniyat taraqqiyoti to‘g‘risidagi ma’ruza”da

sanab o‘tilgan “Yetti erkinlik“ qatoriga “