Yorug‘likning qaytish qonuni

17-11 GURUH, 17.03.2020. 17-10 GURUH, 18.03.2020.


21-mavzu: «Yorug‘likning qaytish va sinish qonunlari» mavzusini o‘tish metodikasi.
Reja:

1. 
   Yorug‘likning qaytish qonuni
   
2. 
   Yorug‘likning sinish qonuni
   

Tayanch iboralar: Yorug’`likning qaytishi, Yorug’‘likning sinishi, Absolyut sindirish ko`rsatkichi, Tushish burchagi
Yorug’likning qaytish qonuni.
Yorug’likning qaytish qonuni silliq sirtga tushuvchi AV nur (38-rasm), qaytgan BD nur va shu sirtga nurningtushish nuqtasidan chikarilgan VS perpendikulyarning o’zaro joylashuvini belgilaydi. Biz to’lqinlarning Qaytishida tushish burchagi Qaytish burchagiga teng ekanligini kur­gan edik. Bu qonun har qanday tabiatli to’lqinlar uchun ham to’g’ri bo’lib, quyidagicha ta’riflanadi: tushuvchi nur, qaytgan nur va ikki muhit chegarasiga

17- rasm
nurning tushish nuqtasidan cho’arilgan perpendikulyar bir, tekislikda yotadi. qaytish burchagi tushish burchagi ga teng.
Agar yorug’lik nurlarining tarqalish yo’nalishi akslantirilsa (teskari yo’nal-tirilsa), u holda qaytgan nur tushuvchi nurga, tushuvchi nur esa qaytuvchi nurga aylanadi (39-rasm). Yorug’lik nurlari­ning akslanuvchanligi (qaytuvchanligi) — ularning muhim xususiyati hisoblanadi.
Qaytish qonunining to’g’ri ekaniga tajriba orqali ishonch hosil qilish mum­kin. Buning uchun nurning ko’zguga tushish burchagini va qaytish burchagini o’lchab ko’rish va ularni takkoslash kerak.

18-rasm
Yorug’likning sinish qonuni.
Yorug’likning ikki muhit chegarasidan o’tish davrida o’z yonalishini o’zgartirishga yorug’likning sinishi deyiladi.
Bu xodisani kundalik turmushda ko’p ishlatgansiz. Yorug’likning sinishi bir muhitdan ikkinchisiga o’tganda tezligining o’zgarishi bilan tushuntirilidai. Bunday sababni birinchi marta XVIII asr o’rtalarida Menyan ko’rsatgan.
Yorug’likning old qismidan AB qismini qaraylik (18-rasm)
Yorug’lik dastasining A nuqtasi ikki muhit chegarasiga yetib kelganda, B nuqtasi xali yetib bormagan bo’ladi. Ikkinchi muhitga o’tganda A nuqtadagi yorug’lik tezligi kamayadi, B nuqtadagi yorug’lik avvalgi katta tezlik bilan harakatini davom ettirdi. Natijada, mashinaning oldingi ikki g’ildiragidan biri tez, ikkinchisi sekin harakat qilganida burilganidek, yorug’lik ham buriladi.
Ikki muhit chegarasida tushgan, qaytgan va singan nurlar chizmasini qaraylik (19-rasm)

19-rasm

Nur tushish nuqtasiga o’tkazilgan perpendikulyar va singan nur (3) orasidagi burchak sinish burchagi (β) deyiladi. Tushish burchagi ortishi bilan, sinish burchagi ham oratdi, lekin nisbat o’zgarmaydi.
1.Tushgan nur, qaytgan nur, singan nur va tushish nuqtasiga o’tkazilgan perpendikulyar bir tekislikda yotadi.
2.Tushish burchagi sinusining sinish burchagi sinusiga nisbati o’zgarmas bo’lib, ikkinchi muhitning birinchi muhitga nisbatan nur sindirish ko’rsatkichi deyiladi:

Muhitning vakuumga nisbatan nur sindirish ko’rsatkichini absolyut nur sindirish ko’rsatkichi deyiladi. U holda muhitlarning absolyut nur sindirish ko’rsatkichlari n1 va n2 nisbiy nur sindirish ko’rsatkichi n21 quydagicha bog’langan bo’ladi.

Nur sindirish ko’rsatkichini muhitlardagi yorug’lik tezliklari v1 va v2 orqali ham ifodalash mumkin:

Nur sindirish ko’rsatkichi yorug’likning rangiga bog’liq. Uning kattaligi qizil nurga nisbatan yashil rangda kattaroq.
Xavoning absolyut nur sindirish ko’rsatkichi, vakuumnikidan kam farq qiladi. Masalan, sariq nur uchun nxavo==1,000292 ·nvakuum.
Quydagi jadvalda ba’zi bir muhitlarda yorug’likning tarqalish tezligi v hamda xavoga nisbatan nur sindirish ko’rsatkichi keltirilgan: