Yormani sifatiga ta’sir qiluvchi bug’doy namligini optimal ko’rsatgichini aniqlash

Kalit so’zlar. Bug’doy doni, bug’doy yormasi, namlik, harorat

Kirish. Don inson hayotida qiyoslab bo’lmaydigan axamiyatga ega. Inson iste'mol qiladigan oziq-ovqat mahsulotlarining taxminan 65-75% dondan tayyorlanadi. Dondan sanoatda ko’plab un, yorma va omuxta-yem kabi birlamchi mahsulotlar ishlab chiqariladi. Yorma maxsulotlari ishlab chiqarish korxonalarining vazifalari don massasidan turli aralashmalarni va qobiqlarni ajratish orqali, ularning oziqaviylik qiymatini yaxshilab, osongina oziq-ovqat maxsulotlari tayyorlashga olib kelishdan iboratdir.

Yorma ishlab chiqarish korxonalarining farqli tomoni shundaki, ularda yorma olinadigan donlar xilma-xil bo’ladi hamda donni oqlash jarayonida unning mag’zini butunligicha saqlab qolishga xarakat qilinadi.Yorma tayyorlanadigan zavodlarda donga gidrotermik ishlov berishdan maqsad don mag’zining pishiqlik sifatini oshirish va ulardan yuqori miqdorda mahsulot olish. Buning uchun yorma ishlab chiqarish jarayonining yuqori parametrlarini qo’llash, ya’ni donni bosim bilan namlash va qizdirish kerak [1]. Yorma mahsulotlari ishlab chiqarishda oqlash uskunasining birinchilaridan olingan oraliq mahsulotlarning sifati va miqdori samarali bo’lishga kafolat beradi, ayniqsa oqlash texnologik koefisientining yuqori va mag’izlarning butun bo’lishi gidrotermik ishlov berish samaradorligini ko’rsatadi [2]. Yorma zavodlarida namlash jarayonida mag’izning (endosperm) mustahkamligi oshiriladi, qobiqning mustahkamligi kamaytiriladi. Bu o`zgarish qancha jadal borsa, shuncha donni qayta ishlab un va Yorma olish samaradorligi yuqori bo`ladi [3]. Boshlang’ich davrda qabul qilingan namlik donning yuqori qatlamlarida (meva va urug`’ qobig’ida, aleyron qatlam va murtakda) to`planishi bilan tavsiflanadi. Bu qatlamlarni bukishi natijasida donning solishtirma hajmi tez oshadi. Donni texnologik xossalarini o`zgarishi kamroq, chunki donni yuqori qatlamlarida strukturali o`zgarish bo`ldi. Bu davrda donni ichki qismiga namlikni intensiv kuchishiga tayyorlash bilan tugaydi [4]. Donni gidrotermik ishlov berish usulini samarali o’tkazish natijasida don texnologik xususiyatlarining maqsadga yo’nalgan o’zgarishi yuz beradi: po’stloqlar mag`izdan ancha oson ajraladi, mag`iz kamroq parchalanadi, bu nafaqat yorma chiqishini oshishiga, uning sifatini yaxshilanishiga olib keladi [5].