Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

 

6.2. Pul oqimi va uning kreditga layoqatlilikni 

baholashdagi roli 

 

[230]. Pul oqimi – mijozning o‘z xarajatlarini qoplash va qarzlarini 

o‘z resurslari hisobidan to‘lash qobiliyatini ifodalovchi o‘lchamdir. 

Boshqacha qilib aytganda, pul oqimi mijozning kreditga layoqatliligini 

baholashda qo‘llaniladigan usullardan biridir. Uni qo‘llash mijozning 

joriy davrdagi aylanma mablag‘larini tavsiflovchi haqiqiy 

ko‘rsatkichlarga asoslanadi. Aynan shu jihati bilan pul oqimi tahlili 

hisobotdagi qoldiq ko‘rsatkichlarga asoslanib aniqlangan moliyaviy 

ko‘rsatkichlar tizimi tahlilidan tubdan farq qiladi. 

Umuman pul oqimi tahlili (mijoz so‘ragan muddat davrida) pul 

oqimidagi chiqim va kirimni taqqoslashga asoslanadi. Masalan, agar 

qarz bir yilga beriladigan bo‘lsa, u holda pul oqimi tahlili ham shu bir 

yil doirasida bo‘ladi, kvartal doirasida bo‘lsa 90 kun va h.k. 

Pul oqimidagi kirim qismiga quyidagilar kiradi: 

 

mazkur davr ichida olingan foyda; 

 

mazkur davr uchun ajratilgan amortizatsiya ajratmalari; 

 

bo‘shagan mablag‘ – jami,  

 sh.j: 

a) jamg‘armalardan; 

b) debitorlik qarzlardan; 

d) asosiy fondlardan;  

d) turli aktivlardan; 

 

kreditorlik qarzlarining ko‘payishi; 

 

turli passivlarning o‘sishi; 

 

aksionerlik kapitalining ko‘payishi; 

 

yangi ssudalar olish. 

Pul oqimidagi chiqim qismiga quyidagilarni qayd qilish mumkin: 

 

 Barcha to‘lovlar, jami: 

     sh.j: 

a) soliqlar;  

b) foizlar; 

c) dividendlar; 

d) jarima va penyalar. 

---

 

365

 

Qo‘shimcha qo‘yilgan mablag‘lar, jami, 

    sh.j: 

a) jamg‘armalar;  

b) debitorlik qarzlar; 

c) turli aktivlar; 

d) asosiy fondlar; 

 

kreditorlik qarzlarning kamayishi; 

 

turli passivlarning kamayishi; 

 

aksionerlik kapitalining chiqimi; 

 

ssudalarni uzish (to‘lash). 

Kirim va chiqim o‘rtasidagi tafovut umumiy pul oqimi summasini 

ko‘rsatadi, ya’ni:  

 

Umumiy pul  

oqimi summasi 

= Mablag‘lar 

kirimi  - 

Mablag‘lar  

chiqimi 

 

jamg‘armalar, debitorlar va turli aktivlar qoldiqlarining o‘sishi 

mablag‘larning chiqimini ifodalaydi. Natijada «–» ishorasida kelib 

chiqadi. Ularning kamayishi esa mablag‘larning kirimini ifodalab «+» 

ishorasida bo‘ladi. Kreditorlar va turli passivlarning o‘sishi 

mablag‘larning kirimini («+»), kamayishi esa - chiqim («–») ni 

ifodalaydi.  

Asosiy fondlarning o‘zgarishiga qarab kirim va chiqimni aniqlash 

tartibi o‘ziga xos bo‘lishi mumkin. Xususan, hisoblashda nafaqat 

ularning mazkur davr ichida o‘zgarishi, shuningdek, shu davr ichida 

ularning sotilgan qismi ham inobatga olinadi. Ya’ni: 

 

 

Asosiy fond-

larning o‘zgari-

shiga qarab 

mablag‘larning 

kirimi (chiqimi)  

=

 

+ 

Davr 

davomida 

asosiy fondlar 

realizatsiyasi 

natijasi