Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

Foizsiz sof marja (F

sm

) – bank tomonidan ko‘rsatilgan xizmatlar 

bo‘yicha olinadigan haq (B

xh

) bilan bank tomonidan to‘langan 

komission to‘lovlar (B

kt

) o‘rtasidagi farqdir.  

 

 

---

 

453

kt

xh

sm

B

B

F

−

=

 

 

Foizsiz sof marja miqdoridagi o‘zgarishlar bank xizmatlari bo‘yicha 

o‘rnatiladigan haqlar hajmini o‘zgartirish orqali amalga oshiriladi.  

[285].  Erkin foiz siyosatini o‘tkazish uchun kredit muassasasi eng 

avvalo bank xizmatining ichki qiymati qanday oraliqda bo‘lishi va bu 

koeffitsiyent qanday daraja atrofida bo‘lishini bilishi shart. Bu ko‘rsat-

kich bank tomonidan joylashtirilgan mablag‘ va uning har bir so‘mi 

sarflangan xarajatlarning har bir so‘mini qanchalik darajada qoplaganini 

ifodalaydi. 

Bu ko‘rsatkich minimal foizli marja (M

fm

) deb atalib, u quyidagicha 

aniqlanadi: 

 

 

100

⋅

−

=

d

t

bf

fm

А

Х

Х

М

 

 

Bu yerda: 

X

bf 

– joriy davrda bank faoliyatini ta’minlash uchun sarflangan 

xarajatlar; 

X

t

 – bankning boshqa turli xarajatlari (aktiv operatsiya 

xarajatlaridan tashqari); 

A

d

 – bankning ishlayotgan aktivlari.

 

 

X

bf

 – ya’ni joriy davrda bank faoliyatini ta’minlash uchun 

sarflangan xarajatlar tarkibiga quyidagilar kiradi: 

 

ma’muriyatni saqlash va ijtimoiy-maishiy maqsadlar uchun 

xarajatlar; 

 

to‘langan to‘lovlar, shu jumladan, kassa, hisob operatsiya va 

olingan kafolatlar bo‘yicha xarajatlar; 

 

boshqa operatsion xarajatlar, shu jumladan, texnika qarovi uchun 

to‘lovlar, axborot xizmati, blankalarni tayyorlash, ko‘paytirish, jo‘natish 

bo‘yicha xarajatlar, amortizatsiya to‘lovlari, bino va inshootlarni 

saqlash, pochta, telegraf xarajatlari va h.k.; 

 

boshqa ishlab chiqarish xarajatlari, shu jumladan, kredit 

muassasasidagi anjomlarni sotish, akt qilish, hisobdan chiqarib tashlash, 

debitorlik qarzlarni o‘chirish, o‘g‘irlangan naqd pulni, moddiy 

mablag‘larni, qalbaki qog‘oz pullar va tangalarni hisobdan chiqarish (akt 

qilish) uchun qilingan xarajatlar, ijara to‘lovlari, arbitraj ishlari bo‘yicha 

sud xarajatlari, auditorlik tekshiruvlar va hisobotlarni ko‘paytirish uchun 

qilingan xarajatlar. 

X

bf

 va X

t

 xarajatlar bank hisobotidagi foyda va zarar bo‘limi 

---

 

454

ma’lumotlari asosida hisoblanadi. 

[286].  Har qanday korxona intilgani kabi bank ham sarflagan 

xarajatlarini to‘liq qoplabgina qolmay, balki rejada ko‘zda tutilgan 

foydani olishga ham erishishi lozim. Buni quyidagicha aniqlash 

mumkin: 

 

fm

mf

mf

M

M

JQR

 

,

T

+

+

⋅

= 1

0

 

 

Bu yerda: 

0,1 · JQR – majburiy zaxiralar fondini shakllantirish maqsadida jalb 

qilingan resurslarning o‘rtacha joriy qiymatiga qo‘shilgan qiymat (jalb 

qilingan resurslar qiymatidan 10 foizi); 

M

mf

 – minimal foizli marja; 

M

fm

 – minimal risk ehtimoli bilan qo‘yilmalar bo‘yicha bank aktiv 

operatsiyalari foydaliligining minimal me’yori. Bu ko‘rsatkich joriy 

kvartalning moliyaviy rejasi va aktiv operatsiyalar hajmini kengaytirish 

yoki kamaytirish rejasi asosida hisoblanadi.  

[287]. Bu ko‘rsatkich bankning aktiv operatsiyalari, xususan kredit 

bitimlari natijasida oladigan minimal daromadini ifodalaydi. Uni 

hisoblashda quyidagi ma’lumotlar asos qilib olinadi:  

 

fm

mf

yu

D

M

M

JQR

JQR

M

+

+

⋅

+

=

1

,

0

 

 

Bu yerda:  

JQR

yu

 –bank bo‘yicha jalb qilingan resurslarning joriy o‘rtacha 

qiymati. Bu ko‘rsatkich jalb qilingan ayrim resurs (instrument) larning 

individual haqiqiy qiymatlarini tortilgan summasining nisbatiga teng.