Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

Bank aktivlari bo‘yicha foiz darajasiga quyidagi xususiy omillar 

ta’sir qiladi: 

 

ssuda summasi va uni to‘lash (qaytarish) muddati; 

 

ssuda summasining ta’minlanganlik darajasi; 

 

bank ssuda kapitalining tannarxi; 

 

mijozning kreditga layoqatliligi va uning bank bilan bo‘lgan 

o‘zaro munosabatining mustahkamligi.  

Bank ssuda kapitalining tannarxi jami qilingan xarajatlar summasini 

maqsadli joylashtirilgan mablag‘lar (ishlayotgan aktivlar) summasiga 

bo‘lish yordamida aniqlanadi: 

 

IА

BХ

BSК

т

=

 

 

Bu yerda:  

т

BSК

– bank ssuda kapitalining tannarxi; 

BХ

 – bank xarajatlari. Bu xarajatlar barcha ssuda kapitaliga ta’luqli 

bo‘lmay faqat maqsadli joylashtirilgan qismiga qilingan xarajatlardir. 

Maqsadli joylashtirilmagan ssuda kapitali qismi xarajat sifatida qayd 

qilinadi. 

IА  – ishlayotgan aktivlar. 

Bank xarajatlari quyidagi ikki turdagi xarajatlardan tashkil topadi: 

 

bank resurslarini shakllantirish bo‘yicha xarajatlar; 

 

bank faoliyatini ta’minlash bo‘yicha xarajatlar.  

 Birinchi guruhga: bankka jalb qilingan bank va boshqa mijozlar 

mablag‘lari bo‘yicha foiz to‘lovlari, zayomlar va depozitlar, shuningdek, 

chiqarilgan qimmatli qog‘ozlar majburiyatlari bo‘yicha foizlar kiradi. 

Mavjud tasniflash tartibiga binoan ikkinchi guruh xarajatlariga 

---

 

449

quyidagilar kiradi: 

 

ma’muriy boshqaruv va ijtimoiy-maishiy xizmatlar uchun 

qilingan sarflar 

 

chet el valuta operatsiyalari bilan bog‘liq xarajatlar;  

 

qimmatli qog‘ozlar operatsiyalari bilan bog‘liq xarajatlar; 

 

kassa, hisob raqamlari operatsiyalari, olingan grantlar bilan 

bog‘liq xarajatlar; 

 

boshqa operatsion xarajatlar, shu jumladan, texnikaga 

ko‘rsatilgan qarov, axborotlashtirish xizmatlari, blankalarni tayyorlash, 

ularni pochta-telegraf orqali jo‘natish, amortizatsiya, bino-inshootlar, 

transport vositalarni saqlash bo‘yicha xarajatlar; 

 

ijara to‘lovlari, nodir metallar bilan bog‘liq operatsiyalar 

bo‘yicha xarajatlar, valuta, faktoring, lizing operatsiyalari bilan bog‘liq 

xarajatlar va boshqalar; 

 

jarima, penya va to‘langan qarzlar.  

Ssuda kapitalining tannarxi amaliyotda aktiv operatsiyalar bo‘yicha 

foiz darajasini aniqlash uchun asos hisoblanadi. Ssuda foizining yuqori 

chegarasi bozor sharoitlari ta’siri ostida shakllanadi. Ssuda foizining 

quyi chegarasi bankka jalb qilingan mablag‘lar bo‘yicha xarajatlar va 

mazkur kredit muassasasi faoliyatini tashkil qilish bo‘yicha sarflar ta’siri 

ostida shakllanadi. Bular esa, o‘z navbatida, kredit resurslarining 

tarkibiy tuzilishi sifatiga bog‘liq bo‘ladi. Masalan, mablag‘ uchun to‘lov 

salmog‘ining oshishi foiz darajasining quyi darajasini ko‘taradi va 

aksincha.