Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

bozor joriy stavkasi 

deb yuritiladi. 

Real foiz stavkasi esa – bu inflatsiya darajasini hisobga olgan holdagi 

stavkadir. Har ikkala stavka o‘rtasidagi bog‘lanishni J.Fisher 

quyidagicha ifodalagan: 

 

Real foiz stavkasi = Nominal foiz stavkasi – Inflatsiya darajasi 

 

Agar inflatsiyaning o‘sish sur’ati foiz stavkasidan yuqori bo‘lsa, u 

holda real foiz stavkasi salbiy ko‘rsatkichga aylanadi. 

[291]. 

Xorijiy mamlakatlar tajribasida kredit narxini belgilashning 

«qiymat plyus» va «narx bo‘yicha ustunlik» usullari mavjud. Kredit 

amaliyotida 

«qiymat plyus»

 usulidan foydalanish keng tarqalgan bo‘lib, 

uning asosida berilayotgan kredit summasiga bankning kredit bilan 

bog‘liq xarajatlarini qoplash va uning foydasini ta’minlash darajasidagi 

foiz 

belgilanadi. Ushbu usulni qo‘llashda quyidagilar hisobga olinadi: 

 

qarz oluvchini kreditlash uchun jalb qilingan mablag‘larning 

bankka qanchaga tushishi; 

 

bankning kreditni rasmiylashtirish va qaytarilishini na-zorat 

qilish bilan bog‘liq operatsion xarajatlari; 

 

majburiyatlarni bajara olmaslik xatari uchun bankka to‘la-

nadigan marja; 

 

kreditdan olinishi kutilayotgan foyda. 

Qayd qilinganlarning barchasi kredit summasiga yillik foiz asosida 

aniqlanishi mumkin. «Qiymat plyus» usulining asosiy kamchiligi bank 

o‘z xarajatlarini hisobga olgani holda kredit bozoridagi raqobat va 

raqobatchilar narxini e’tiborga olmaydi. 

«Narx bo‘yicha ustunlik» usuli yordamida narxni belgilash dast-lab 

AQShda XX asrning “buyuk Depressiya” yillarida qo‘llanilgan. Uning 

zamirida kreditni qaytarish qobiliyati yuqori bo‘lgan qarz oluvchi uchun 

                                    

1

 

Spred

 – bu narx, kurs va stavkalar orasidagi farq. 

---

 

457

qisqa muddatli kreditning eng minimal foiz stavkasini belgilash va shu 

bevosita stavkadan kelib chiqib, boshqalarga kredit narxini shakllantirish 

yotadi. Ushbu amaliyotni «praym-reyt» deb ham atashadi. 

[292]. 

«Praymreyt» usulida boshqa qarz oluvchilarga beriladigan 

kreditning haqiqiy foiz stavkasi (F

s

) quyidagicha aniqlanadi: