Yil O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi samarqand qishloq xo’jaligi instituti

Karra va ulush birliklar
Asosiy birlikka nisbatan ulush yoki karra birliklar odatda 10 ning biror darajasiga bo‘lish yoki ko‘paytirish orqali hosil qilinadi.

Qisqacha belgilashlar

	qo‘shib aytiladigan nomlar	ruscha harflarda	latincha (yoki grekcha) harflarda
	tera	T	T
	giga	G	G
	mega	M	M
	kilo	k	k
	gekto	g	h
	deka	da	da
	detsi	d	d
	santi	s	c
	milli	m	m
	mikro	mk
	nano	n	n
	piko	p	p

Formulalarga qo‘yilayotganida bunday birliklar tizim birliklariga aylantiriladi.

Hosilaviy birliklar. Mexanik va issiqlik birliklar

1. 
   Yuza birligi. (_{ } – kvadrat metr. Tomonlarining uzunligi bir metrga teng bo‘lgan kvadratning yuzi; o‘lchamligi: _{ }.
   
2. 
   Hajm birligi. (_{ } - kub metr. Qirralarining uzunligi bir metrga teng bo‘lgan kubning hajmi; o‘lchamligi: _{ }. Sig‘im bilan hajmning metrik o‘lchov birliklari orasida bir qadar farq borligi tufayli (masalan, 1_{ } ) yuqori aniqlikda (0,2 protsentdan aniqroq) hisoblash zarur bo‘lgan hollarda 1_{ } deb olish zarur.
   
3. 
   Tebranish chastotasi birligi. (gs;n) – gers. CHastotaning o‘lchov birligi elktromagnit tebranishlarni tekshirgan G.Gers nrmiga qo‘yilgan. 1 sekunddagi 1 sikl (davr) 1 gs deyiladi; u vaqt o‘lchamligiga teskari o‘lchamlikka ega: _{ }. Masalan, o‘zgaruvchi tokda odatda 1 sekundda 50 davr tebranish yuz beradi; demak, uning chastotasi 50 gs ga tengdir. Radiotexnikada uzun, o‘rta va qisman qisqa to‘lqinlarni kilogerslarda (1kgs_{ }, qisqa va ultra qisqa to‘lqinlarni megagerslarda (1Mgs_{ }) ifodalash odat bo‘lib qolgan.
   

Tebranishlar nazariyasida, shuningdek, aylanish bilan bog‘liq masalalarda _{ } ko‘rinishda belgilanadigan fizik kattalik ishlatiladi; _{ } kattalik burchak chastota yoki burchak tezlik deyiladi. SHuni nazarda tutish muhimki, _{ } va _{ } lar fizik jihatdan bir jinslidir va ular bir-biridan faqat son qiymatlari bilangina farq qiladi. Bu kattaliklarning har biri mustaqil ishlatilishi sababli, ular uchun kattalik jihatdan turlicha, ammo o‘lchamligi birday bo‘lgan o‘lchov birliklari kiritish qulaydir: gers –_{ } chastotani o‘lchash uchun, sekundiga radian – _{ } burchak tezlikni o‘lchash uchun kiritilgan.

1gs_{ } yoki 1_{ } .

4. 
   Zichlik birligi. Kub metrdagi kilogramm (_{ }) – 1 kub metrida 1 kilogramm massa bo‘lgan moddaning zichligi; o‘lchamligi: _{ }.
   
5. 
   Tezlik birligi. Sekundiga metr (_{ }) – 1 sekundda 1 metrga tekis va to‘g‘ri chiziq bo‘yicha siljiyotgan nuqtaning tezligi; o‘lchamligi: _{ }.
   
6. 
   Burchak tezlik birligi. Sekundiga radian ( _{ }) – mexanik birliklarning barcha tizimlarida burchak tezlikni o‘lchash birligi. 1_{ } - 1 sekundda 1 radianga teng burchakka buriladigan tekis aylanayotgan jismning tezligi; har qanday birliklar tizimiga nisbatan ham uning o‘lchamligi bir xil bo‘ladi: _{ }.
   
7.