Yil O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi samarqand qishloq xo’jaligi instituti

Mashq - 4
Zanjir impodensini aniqlash va o’zgaruvchan tok uchun om qonunini tekshirish.

1. 
   2-rasmdagi sxema bo’yicha zanjir tuzing.
   

2. 
   Reostatni eng katta qarshilikka qo’ying.
   
3. 
   O’qituvchining ijozati bilan o’zgaruvchan tokka qo’ying.
   
4. 
   Reostat qarshiligini o’zgartirib J_EF va U_EFning 3-4 qiymatini o’lchang.
   
5. 
   (12) formuladan zanjir impendiansini hisoblang.
   

6. 
   R_0, va ning o’rtacha qiymatlarini
   

Formulaga qo’yib R_nazarni hisoblaymiz.

7. 
   Olingan natijani o’zgaruvchan tok uchun Om qonuni to’g’riligini tekshirish maqsadida R bilan taqqoslang.
   
8. 
   Ish bo’yicha o’lchangan va hisoblangan kattaliklar yozilagan jadval bilan bering.
   

1-jadval

№

Mashq 1

Mashq 2

Mashq 3

Mashq4

T/r

J A

U B

R0 Om

Ief A

Uef B

Om

Ief A

Uef B

Om

Ief A

Uef B

R Om

Rn Om

1

2

3

Sinov savollari.

1. 
   O’zgaruvchan tok zanjirida aktiv va reaktiv qarshilik deb nimaga aytiladi?
   
2. 
   Sig’imiy va induktiv qarshiliklar qanday topiladi?
   
3. 
   Sig’imiy va induktiv qarshiliklar bo’lishining sababi nima?
   
4. 
   O’zgaruvchan tok zanjiriga induktivlik g’altagi va kondensator ulanganda tok bilan kuchlanish orasida qanday faza siljishi paydo bo’ladi.
   
5. 
   O’zgaruvchan tokning qishloq xo’jaligida ishlatilishi.
   

Laboratoriya №25
ELEKTR ISITGICH ASBOBLARINING FOYDALI ISH KOEFFITSENTINI ANIQLASH


Kerakli asbob va materiallar: 1) elektr plitasi: 2) o’zgaruvchan tok ampermetri: 3) o’zgaruvchan tok voltmetri: 4) tarozi va uning toshlari: 5) suvli idish: 6) metal idishlar: 7) termometr: 8) soat.
Nazariy ma’lumotlar. Elektr isitgich asboblarining foydali ish koeffitsentini (FIK) η deb, olinayotgan foydali issiqlik miqdori Q_F ning elektr isitgich asboblaridan ajralayotgan issiqlik miqdori Q ga nisbatiga aytiladi:
_{ } (1)
isitgichning foydali ish koeffitsentini amalda doim η<1 bo’ladi, chunki isitgichdan ajralan issiqlik miqdori Q ning ma’lum qismi foydasiz sarflanadi (atrofdagi havoni va boshqa jismlarni isitishga ketadi).
Odatda foydali ish koeffitsenti foizlarda ifodalanadi, shuning uchun yuqodidagi formulani quyidagicha yozish ham mumkin.
_{ } ( 2)
Elektr isitgich asbob sifatida elektr plitasini olish mumkin. Demak, endi elektr plitaning FIK ini suvli idishni isitish usulida aniqlab ko’ramiz.
Aytaylik, bizga massasi m₁, solishtirma issiqlik sig’imi c₁ bo’lgan bo’sh metal idish (stakan) berilgan bo’lsin. Uning ichiga massasi m₂ suv quyaylik, suvning solishtirma issiqlik sig’imi c₂ ga teng. Elektr plitada turgan suvli idish biror vaqtda t₁ dan t₂ haroratgacha isisin. U holda idish va suvning olgan issiqlik miqdorlari Q₁ va Q₂ quyidagilarga teng bo’ladi:
_{   } (3)
Tajriba vaqtida suv idishning olgan issiqlik miqdori foydali issiqlik miqdori bo’lganidan quyidagini yozamiz:
_{ } (4)
Elektr plitaning spiralidan o’tayotgan tok A=IUt ga teng ish bajaradi. Elektr tokening ishi issiqlikka aylangan elektr energiyasining o’lchovi bo’lganidan ushbuga teng bo’ladi:
A=kQ=kJUt yoki Q=kIUt (5)
Bu yerda: I-o’zgaruvchan tokning ta’sir etuvchi qiymati: U-kuchlaninshning ta’sir etuvchi qiymati: k=0.24 kal/J.
(4) va (5) ni (2) ga qo’yib elektr plitaning foydali ish koeffitsentini aniqlaymiz:
(6)
Ishni bajarish tartibi. 1. Quyidagi sxema bo’yicha elektr zanjiri tuziladi.

1-Rasm.
Elektr plitaning foydali ish koeffitsentini aniqlashga doir elektr zanjiri.
Zanjirda ampermetr va qarshilik R (elektr plita), kalitlar ketma-ket ulangan. Zanjirning to’g’ri tuzilganligini o’qituvchi tekshirganidan so’ng uni elektr toki manbayiga ulash mumkin.
2. Idishning massasi m₁ texnik tarozida tortiladi.
3. Idishga suv quyib, uning massasi M aniqlanadi, u holda suvning massasi m₂=M-m₁ bo’ladi.
4. Termometr bilan idishdagi suvning boshlang’ich harorati t₁ o’lchanadi.
5. Elektr zanjirini ulab elektr plita 10-15 minut davomida qizdiriladi. So’ngra suvli idish elektr plita ustiga qo’yiladi.
6. Qo’yilgandagi vaqt darhol qayd qilinadi.
7. Idishdagi suvning harorati t₂ ga yetgach soatdan tokning o’tish vaqti (yoki suvning isish vaqti) aniqlanadi.
8. Tajriba turli massali suvlar bilan uch marta o’tkaziladi. Har qaysi tajribada elektr plitaning FIK η hisoblanadi.
O’lchash va hisoblash natijalari quyidagi jadvalga yoziladi.
Elektr isitgich asbobning foydali ish koeffitsentini aniqlashda o’lchash va hisoblash natijalari.

Tajri- balar	m1	m2	c1	c2	t1	t2	t	η	∆ η	Eη
1
2
3
O’rtacha qiymat

9. Tajribalarda topilgan ma’lumotlar asosida ‹ η ›, ‹ ∆η › va E_η lar hisoblanadi.

10. Ohirgi natija quyidagicha yoziladi.
η=‹ η ›±‹ ∆η ›: E_η =…%
Sinov savollari

1. 
   Elektr isitgichlardan halq xo’jaligi jumladan qishloq xo’jaligining qaysi sohalarida foydalaniladi? Misollar keltiring.
   
2. 
   Elektr isitgichning FIK deb nimaga aytiladi?
   
3. 
   Elektr isitgichning FIK ning formulasini chiqaring va izohlang.
   
4. 
   O’zgaruvchan tok zanjiridagi ampermetr va voltmetrlar tok kuchi va kuchlanishning qanday qiymatini ko’rsatadi?
   

Laboratoriya ishi №26