Yil O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi samarqand qishloq xo’jaligi instituti

3-Usul
Linzani siljitish yo`li bilan uning fokus masofasini aniqlash.
Agar buyum (strelka) bilan uning tasviri orasidagi A masofa linzaning to`rtlangan fokusi (_∆f) dan katta bo`lsa, linzaning ikki xil holatida ham buyumning tasviri hosil bo`ladi, ammo 1-holatda tasvir kichraygan bo`lib, 2-holatda kattalashgan bo`ladi. Har ikkala holatda ham linza buyum bilan uning tasviri orasidagi masofaning o`rtasida simmetrik ravishda turadi:

ikkinchi holat uchun

Bu tenglamalarning o`ng tomonlarini tenglashtirib quyidagini yozamiz:

bunda x – kichiklashgan tasvirdan ekrangacha bo`lgan masofadir, x ning bu qiymatlarini A- -x ifodasiga qo`ysak.

ifoda chiqadi, ya`ni linza ikkala vaziyatda ham buyumdan va tasvirdan uzoqlikda joylashgan va shuning uchun buyum bilan tasvir orasidagi masofaning o`rtasiga nisbatan simmetrik bo`ladi. Linzaning fokus oralig`ini topish uchun linzaning vaziyatlaridan birini, masalan: birinchisini ko`rib chiqamiz: linza birinchi vaziyatida turganda buyum bilan linza orasidagi masofa:

linza bilan tasvir orasidagi masofa:

ga teng. va b ning qiymatlarini (2) formulaga qo`yib, quyidagini olamiz:
(4)
Buyum bilan ekranni bir-biridan A>4f masofaga qo`yib, ular orasiga linza joylashtiriladi. Linzani optik taglik bo`yicha chap va o`ng tomonga surib, buyumning aniq tasviri, masalan, aslidan katta tasvir hosil qilinadi. Taglikdagi santimetrli shkaladan linzaning turgan o`rni yozib olinadi. So`ngra linzani siljitib buyumning aslidan kichik tasviri hosil qilinadi. Linzaning mana shu holati taglikdagi santimetrli shkaladan yozib olinadi. Bu tajribani bir necha marta takrorlab, ekran bilan buyum oralig’i A va siljish masofasining o`rtacha qiymati topiladi. Olingan qiymatlarni (4) formulaga qo’yib qavariq linzaning fokus oralig`i topiladi. Tajribaning oxirida xatoliklar hisoblanadi.