2) qishloq xo‘jaligini mexanizatsiyalashtirishda qiyinchilik tug‘diradi
(yer haydalganda sifatini pasaytiradi, donni yig‘ib olishda kombaynning
ishchi organlarini sindiradi);
3) ekinlami soyalab qo'yadi;
4) g‘alla ekinlari yotib qoladi (qo'ypechak, zarpechak);
5) kasallik va zararkunandalaming tarqalishiga sabab bo‘ladi;
6) madaniy ekinlar orasida o'sib hayvonlami zararlaydi (qo‘ytikan,
g‘umay).
Begona o ‘tlar oziqlanishi, hayotining davomiyligi, ko‘payishi va
boshqa k o ‘pgina biologik xususiyatlariga ko‘ra bir-biridan farq qiladi.
Oziqlanishiga k o ‘ra begona o ‘tlar ikki guruhga bo'linadi:
a) parazit yoki tekinxo‘r begona o'tlar ;
b) mustaqil yashovshi begona o 'tlar .
O'zbekistonda begona o'tlaming 72 ta oilaga mansub 841 turi uchraydi.
Shundan 519 turi bir yillik, 322 turi k o 'p yillik o'simliklardir. Begona
o'tlaming o'ziga xos xususiyatlaridan biri ularning serurug'ligidir: bir tup
yovvoyi gultojixo'roz - 500000, olabuta -150000, tuyaqorin - 200000, ituzum
- 45000, semizo't - 200000, ayrim begona o'tlar 700000 va undan ham ko'p
urug' hosil qiladi. Madaniy o'simliklarda u 200-300 tadan ortmaydi.
Begona o 'tlar urug'i unuvshanlik xususiyatini uzoq yillar davomida
saqlab qoladi. T ajriba m a’lum otlariga k o 'ra, sem izo't u ru g 'i 40 yil,
tugm achagul 57 yildan keyin ham yashash qobiliyatini 6-18,2 foiz
saqlagan, itq o 'n o q urug'i 29°
С sovuqda, yantoq 85-95°C issiq suvda
unuvchanligini yo'qotm agan.
Begona o 'tla r muhim biologik xususiyati, ya’ni oziqlanishi, yashash
davri va ko'payish usullariga ko 'ra toifalanadi.
Parazit begona o 'tlar
haqiqiy va
yarimparazit begona o'tlarga bo'linadi.
Bir yillik hisoblanuvchi haqiqiy parazit begona o'tlam ing ildizi ham, bargi
ham bo'lm aydi, shuning uchun ular boshqa o'simliklarning poyasi va
ildiziga chirm ashib olib, ular hisobiga oziqlanadi, asosan u ru g 'idan
ko'payadi. Bulaming hammasi bir yillik o'simliklar bo'lib, parazit begona
o 'tla m in g barglari yaxshi rivojlanm agan tangacha shaklida bo'ladi.
Xlorofill donachalari yo'q bo'lganligi uchun rangi yashil bo'lmaydi. Ular
o'simlikning qaysi organida yashashiga qarab poya va ildiz parazit begona
o'tlarga bo'linadi.
Poya parazit begona o'tlarga pechakguldoshlar («Sonvolvulaseae»)
oilasiga mansub barcha zarpechaklar va devpechak kiradi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Ingichka poyali zarpechaklar asosan beda va sebargada parazitlik
qiluvchi zarpeshak bo'lib, boshqa madaniy o'sim liklarda ham uchraydi.
Umuman olganda, O'zbekistonda zarpechaklarning 17 turi uchraydi.
Devpechak esa asosan daraxt hamda butalarda uchraydi.
Ildiz parazit begona o 'tla rg a barcha tu rd ag i shum giyalar kirib,
ulardan ko'proq kungaboqar shumgiyasi va M isr shumgiyasi tarqalgan.
Shumgiya qovoq, karam, sabzi, kanop kungaboqar ekinlarini zararlaydi.
Bu sh um g iy alar o 'sim lik larn in g ildiziga c h irm ash ib yashaydi va
o'sim likning oziqlanishiga, ularning hosildorligiga va sifatiga ta ’sir
ko 'rsa tad i. Shum giyalarning poyasi oddiy, shoxlanm agan, q o 'n g ir
rangda, seret, pastki qismi yo'g'onlashgan, bo'yi 25 sm gacha bo'ladi.
Yozning ikkinchi yarmida gullaydi va urug beradi. U ru g 'd an ko'payadi.
Bir tup o'simligi 60-150 mingtagacha urug' beradi. U rug'i juda mayda
bo'lib, 1-1,25 g, shumgiyaniki esa 0,008-0,01 g og'irlikka ega, shamol
yordamida tarqaladi.
Yarim parazit begona o'tlar O'zbekistonda juda kam uch ‘"ydi. Yashil
bargli bu bir yillik o'simliklar boshqa o'simliklarning yer ustki organlari
va ildiziga yopishib olib, so'rgishlari bilan oziq m oddalardan qisman
foydalanadi. U ru g 'id a n k o 'p ay u v ch i m a zk u r guru h g a oq om ella,
ochanka, zubzatka, myatnik va boshqalar kiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: