Yem-xashak yetishtirish agronomiya asoslari



Download 6,59 Mb.
Pdf ko'rish
bet31/183
Sana26.09.2021
Hajmi6,59 Mb.
#185671
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   183
Bog'liq
Botanika yem-xashak yetishtirish agronomiya asoslari (H.Atabayeva va b.)

m - v - p - K n
Ku
Bu  erda:  D  -   o 'g 'itlash   m e’yori;  V  -   ekin  hosili  bilan  birga  chiqib 
ketadigan oziq miqdori;  P -  tuproq tarkibidagi o'simlik o'zlashtiradigan 
oziq  m iq d o ri;  K n  -   tu p ro q d a g i  oziq  m o d d a la rd a n   o 'sim lik n in g  
foydalanish  koeffitsienti;  K u  -   solingan  o 'g 'itla rd a n   yil  davom ida 
o'simlikning  foydalanish  koeffitsienti.
Ko'kat  o ‘g ‘itlar  (sideratlar)  tuproq  unumdorligiga  har  tomonlama 
t a ’sir  qiladi.  Ayniqsa,  x o 'jalik da  go'ng  yetishmay  qolgan  paytlarda 
ularning ahamiyati yanada ortadi.  Asosiy ekinlardan bo'shagan yerlarga 
turli  oraliq  ekinlarni  ekib,  ularning  k o 'k   massasi  tu proq q a  qo'shib 
haydab  yuboriladi.  Bunday  ekinlarga  ko'kat  o'g'itlar yoki  sideratlar 
deyiladi.
D ukkakli  o'sim liklarning  k o 'k a t  o 'g 'itlari  (sideratlar)  azotga  boy 
bo'ladi,  uning  tarkibidagi  azot  go'ngning  tarkibidagi  azotga  nisbatan 
ikki  m arta  ko 'p  foydalidir.
NAZORAT  SAVOLLARI
1.  O 'g'it  evaziga  qancha  hosil  olish  mumkin?
2.  O 'g'it  turlarini  sanab  bering.
3.  O 'g'itlash  m e’yori  nim aga  bog'liq?
www.ziyouz.com kutubxonasi


DEHQONCHILIK  ASOSLARI
Dehqonchilik  fanining  asosiy  vazifasi  yerdan  unum li  foydalanib, 
tu p ro q   unum dorligini  oshirishdir.  T u p ro q n in g   u n u m d o r  b o ‘lishi 
ekinlarning  yaxshi  o ‘sishi  va  rivojlanishida  asosiy  shartlardan  biridir. 
D ehqonchilikning  zamonoviy  intensiv  sistemasi  har  qaysi  zonaning 
tabiiy-iqtisodiy  xususiyatlarini,  shuningdek,  fan  yutuqlarini  va  ilg'or 
tajribalarni hisobga olgan holda tuziladi. Ekinlar hosildorligini oshirishga, 
oziq  m oddalarning  aylanishini  kuchaytirish  (yerga  yuqori  miqdorda 
organik va mineral o ‘g‘itlar  solish,  tuproqni  ishlash va  uning meliorativ 
holatini  yaxshilash)  va  o'sim liklarni  himoya  qilishda  biologik  hamda 
kimyoviy  kurash  vositalarini  qo'llash,  yuqori  hosilli  ekinlar  salmog'ini 
ko'paytirish  hisobiga  erishiladi.
O 'sim lik lar  hay o ti  tu p ro q   va  tash q i  sh a ro it  b ilan   m u stahkam  
bog'langandir.  Tuproq o'simliklar uchun juda  muhim  bo'lgan  fizikaviy, 
kimyoviy va biologik jarayonlar boradigan va ekinlar hayoti uchun qulay 
sharoit yaratadigan muhitdir. O 'z vaqtida o'simliklar ham tuproqqa ta ’sir 
etadi,  ayniqsa  dukkakli  ekinlar  tuproqda  ko'proq  chirindi  yig'ib,  uning 
unimdorligi oshishiga ta ’sir ko'rsatadi. Shu bilan birga, o'simliklar hayoti 
tashqi  muhit  sharoiti  bilan  bog'liq  bo'lib,  unga  moslashgandagina  m o'l 
hosil 
berishi 
mum kin.  Shunday  qilib,  q u rg 'o q ch il  rayonlardagi 
unumdor  tuproqlarda  nam  yetarli  darajada  bo'lmasligi,  o'simlik  hayoti 
uchun  qulay  sharoit  yaratish  qiyinligi  tufayli  u  yerlarda  o'simliklarning 
hosildorligi  past  bo'ladi.
D e h q o n c h ilik   fan i  o ld id a   e k in la rn i  y ax sh i  p a rv a ris h la s h   va 
q o 'shim cha  oziqlantirish,  tu p ro q   unum dorligi  va  uni  qayta  tiklash 
m uam m olari  turadi.  D ehqonchilikning  asosiy  vazifalaridan  biri  don 
y e tis h tiris h n i  k o 'p a y tir is h d ir .  Shu  b ila n   b irg a   bu  fan   tu p ro q  
unumdorligini oshirish uchun unga ishlov berish, begona o'tlarga qarshi 
kurashish,  almashlab  ekish  ham da  dehqonchilik  tizimlarini  yurg'izish 
b o 'lim larini  o 'z   ichiga  oladi  va  ekinlardan  yuqori  sifatli  hosil  olish 
to 'g 'risid a  bilim  beradi.
Begona  o‘tlar  va  ularga  qarshi  kurashish.  Begona  o 'tlar  -   madaniy 
o'simliklar orasida yovvoyi holda o'sib, ularga salbiy ta ’sir ko'rsatadigan 
o'simliklardir. Begona o 'tlar dehqonchilikka quyidagicha zarar yetkazadi:
1) 
tuproqlarni  kam bag'allashtiradi  (o'sim liklarning  oziqlanishiga 
to'sqinlik  qiladi);
www.ziyouz.com kutubxonasi


2)  qishloq  xo‘jaligini  mexanizatsiyalashtirishda  qiyinchilik  tug‘diradi 
(yer haydalganda  sifatini pasaytiradi,  donni yig‘ib olishda kombaynning 
ishchi  organlarini  sindiradi);
3)  ekinlami  soyalab  qo'yadi;
4)  g‘alla  ekinlari  yotib  qoladi  (qo'ypechak,  zarpechak);
5)  kasallik  va  zararkunandalaming  tarqalishiga  sabab  bo‘ladi;
6)  madaniy  ekinlar  orasida  o'sib  hayvonlami  zararlaydi  (qo‘ytikan, 
g‘umay).
Begona  o ‘tlar  oziqlanishi,  hayotining  davomiyligi,  ko‘payishi  va 
boshqa  k o ‘pgina  biologik  xususiyatlariga  ko‘ra  bir-biridan  farq  qiladi. 
Oziqlanishiga  k o ‘ra  begona  o ‘tlar ikki  guruhga  bo'linadi:
a) parazit yoki tekinxo‘r begona  o'tlar ;
b) mustaqil  yashovshi begona  o 'tlar .
O'zbekistonda begona o'tlaming 72 ta oilaga mansub 841  turi uchraydi. 
Shundan  519  turi  bir  yillik,  322  turi  k o 'p   yillik  o'simliklardir.  Begona 
o'tlaming  o'ziga  xos  xususiyatlaridan  biri  ularning  serurug'ligidir:  bir  tup 
yovvoyi gultojixo'roz -  500000, olabuta -150000, tuyaqorin -  200000, ituzum
-  45000, semizo't -  200000, ayrim begona o'tlar 700000 va undan ham ko'p 
urug'  hosil qiladi.  Madaniy  o'simliklarda  u  200-300  tadan  ortmaydi.
Begona  o 'tlar  urug'i  unuvshanlik  xususiyatini  uzoq  yillar  davomida 
saqlab  qoladi.  T ajriba  m a’lum otlariga  k o 'ra,  sem izo't  u ru g 'i  40  yil, 
tugm achagul  57  yildan  keyin  ham   yashash  qobiliyatini  6-18,2  foiz 
saqlagan,  itq o 'n o q   urug'i  29° С  sovuqda,  yantoq  85-95°C  issiq  suvda 
unuvchanligini  yo'qotm agan.
Begona  o 'tla r  muhim  biologik  xususiyati,  ya’ni  oziqlanishi,  yashash 
davri va  ko'payish usullariga  ko 'ra  toifalanadi.
Parazit begona o 'tlar haqiqiy va yarimparazit begona o'tlarga bo'linadi. 
Bir yillik hisoblanuvchi haqiqiy parazit begona o'tlam ing ildizi ham, bargi 
ham  bo'lm aydi,  shuning  uchun  ular  boshqa  o'simliklarning  poyasi  va 
ildiziga  chirm ashib  olib,  ular  hisobiga  oziqlanadi,  asosan  u ru g 'idan  
ko'payadi. Bulaming hammasi bir yillik o'simliklar bo'lib, parazit begona 
o 'tla m in g   barglari  yaxshi  rivojlanm agan  tangacha  shaklida  bo'ladi. 
Xlorofill donachalari yo'q bo'lganligi uchun rangi yashil bo'lmaydi. Ular 
o'simlikning qaysi organida yashashiga qarab poya va ildiz parazit begona 
o'tlarga  bo'linadi.
Poya  parazit  begona  o'tlarga  pechakguldoshlar  («Sonvolvulaseae») 
oilasiga  mansub  barcha  zarpechaklar va  devpechak  kiradi.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Ingichka  poyali  zarpechaklar  asosan  beda  va  sebargada  parazitlik 
qiluvchi zarpeshak  bo'lib,  boshqa  madaniy  o'sim liklarda  ham  uchraydi. 
Umuman  olganda,  O'zbekistonda  zarpechaklarning  17  turi  uchraydi. 
Devpechak  esa  asosan  daraxt  hamda  butalarda  uchraydi.
Ildiz  parazit  begona  o 'tla rg a   barcha  tu rd ag i  shum giyalar  kirib, 
ulardan ko'proq kungaboqar shumgiyasi va M isr shumgiyasi tarqalgan. 
Shumgiya qovoq, karam, sabzi, kanop kungaboqar ekinlarini zararlaydi. 
Bu  sh um g iy alar  o 'sim lik larn in g   ildiziga  c h irm ash ib   yashaydi  va 
o'sim likning  oziqlanishiga,  ularning  hosildorligiga  va  sifatiga  ta ’sir 
ko 'rsa tad i.  Shum giyalarning  poyasi  oddiy,  shoxlanm agan,  q o 'n g ir 
rangda,  seret,  pastki  qismi  yo'g'onlashgan,  bo'yi  25  sm  gacha  bo'ladi. 
Yozning ikkinchi yarmida gullaydi va urug beradi. U ru g 'd an  ko'payadi. 
Bir tup  o'simligi  60-150  mingtagacha  urug'  beradi.  U rug'i juda  mayda 
bo'lib,  1-1,25  g,  shumgiyaniki  esa  0,008-0,01  g  og'irlikka  ega,  shamol 
yordamida  tarqaladi.
Yarim parazit begona o'tlar O'zbekistonda juda kam  uch ‘"ydi. Yashil 
bargli  bu bir yillik o'simliklar boshqa o'simliklarning yer ustki organlari 
va  ildiziga  yopishib  olib,  so'rgishlari  bilan  oziq  m oddalardan  qisman 
foydalanadi.  U ru g 'id a n   k o 'p ay u v ch i  m a zk u r  guru h g a  oq  om ella, 
ochanka,  zubzatka,  myatnik  va  boshqalar  kiradi.

Download 6,59 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   183




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish