Yassi chuvalchanglar tipi

Ayirish organlari - yaxshi taraqqiy etgan metanefridiya “voronka”laridan iborat bo‘lib har bir naychalari pastdagi segment orqali tashqariga ochilgan. Nerv sistemasi- nrislarda sezuv organlari yuqori darajada rivojlanganligi sababli bosh yoki halqum usti nerv tuguni (“bosh miya”) halqum osti nerv tuguni va qorin nerv zanjirini yaxshi taraqqiy etgan. Masalan: nerislarda ko‘zlar ma’lum darajada umurtqalilarning ko‘z tuzilishini eslatadi. Had va teri sezuv organlari ham yaxshi rivojlangan. Ba’zilarida bulardan tashqari muvozanat organi-statotsitlar yoki to‘lqin sezuv (“eshituv”) organi ham bo‘ladi.
Jinsiy sistemasi - nerislar ayrim jinsli. Gonada (tuxumdon yoki urug‘don)lari segmentlarida va tana bo‘shlig‘ining ichki devorida joylashgan. Yetilgan jinsiy hujayralar terini teshib suvga chiqib otalanadi (bir qancha ko‘p qillilarda jinsiy mahsulot metanefridiya voronkalari orqali chiqariladi). Suzib yuruvchi neris suv o‘tlari jumladan “dengiz karami” va boshqalar bilan ovqatlanadi.
Rivojlanishi - Otalangan tuxum spiral maydalanish orqali meroblastlar hosil etib, blastula va gastrula davrlarini o‘tib rivojlanadi. Gastrula davrida ko‘p qillilar uchun juda xarakterli kiprikli troxofora lichinkasi yetishadi. Troxofora halqali chuvalchanglarga o‘xshamaydi. Bu mayda lichinka tanasining ustki qismi ikki qator – og‘iz usti va og‘iz osti kiprik halqalari bilan o‘ralgan. Tananing ustida bir tutam – ancha uzun “sulton kiprikchilari” bo‘ladi. Oldingi (qorin) tomonidagi og‘iz qisqa ichak bilan tutashib, u orqa tomonga anal teshigi orqali ochilgan. Ularda birlamchi tana bo‘shlig‘i, bir juft yoki bitta protonefridiya tipidagi ayirish naychalari bo‘ladi. (Mazkur belgildar ularni kiprikli yassi chuvalchanglar – turbellariyalarga juda yaqinlashtiradi.) Shu xildagi troxoforalar ma’lum muddat suzib yurib hayot kechiradi va rivojlanib voyaga yetadi.
Ba’zi ko‘p qillilarda troxofora lichinkalari sal boshqacharoq (masalan kam kiprikli yoki bir necha – yon o‘simtali va b.lar) bo‘lishi mumkin. Lekin hammasida bqorida ko‘rsatilgan asosiy xususiyatlar saqlanadi.
Troxoforaning so‘nggi rivojlanishi pastki qismidan bo‘g‘imlar hosil qilishdan boshlanadi. Ba’zan 5 - 7 yoki 10 – 15 ta segment yetishib ichak va boshqa ichki organlar shu tomonga yo‘nalgan holda o‘sadi. Mazkur rivojlanishda ichakning ikki yon tomonida mezoderma qavati - solitlar va ularning ichki qismida, har bir segmentda alohida ikkilamchi tana bo‘shlig‘i – selomlar paydo bo‘ladi. Shuning uchun ham ikkilamchi tana bo‘shlig‘ining ichki devori – mezodermal hujayralar – seloteliyalar bilan qoplangan. Mezoderma va ikkilamchi tana bo‘shlig‘i paydo bo‘lishi bilan qon aylanish sistemasi, metanefridiya (ayirish organlar), jinsiy organlar, parapodiyalar va boshqa organlar rivojlanadi. Dastlab 5 – 6 yoki 10 – 15 segmentli bu yosh chuvalchang davrini “nektoxeta” deb nomlangan. Ko‘pincha uning har bir segmenti atrofida kiprikchalari bo‘ladi.
Troxofora va nektoxetalar suv o‘tlari yoki mayda hayvonlar bilan oziqlanadi. Aksari ularning so‘nggi rivojlanishi dengiz tubida sodir bo‘ladi.
Ko‘p qillilarning tuzilishi va hayotidagi ba’zi xususiyatlar. Dengiz va okeanda suzib yurib hayot kechiruvchi ko‘p qilli halqalilarning turlari juda ko‘p. Bular neriyeda, alsionida va tomopterida oilalariga mansub chuvalchanglardir. Ularning bir qancha turlari dengizning sohil doirasidan uzoq joylarda, ochiq dengiz va okeanlarda ko‘p tarqalgan. Ba’zan okean oqimi (golfstetrim va boshqa oqimlar) ularni juda keng tarqalishiga sabab bo‘ladi. Bularning hammasida parapodiyalar va ulardagi katta-kichik qil- tikanchalar uzun va yaxshi rivojlangan. Chuvalchang mana shu harakatchan organlari yordamida va butun gavdasini chaqqon egib harakatlantirib erkin suzadi.
Bu guruh halqalilar o‘rtasida yuqorida ko‘rib o‘tilgan o‘simlikxo‘r nerislar va juda xilma-xil tuzilgan yirik yirtqich turlar uchraydi. Yirtqichlari mayda hayvonlar, boshqa chuvalchanglar, hatto, baliq chavoqlari bilan oziqlanadi.
Ko‘p qillilarning nerisda, afrodita, amfinomida va boshqa oilalarining ko‘pchiligi dengiz tubida o‘rmalab yashovchilar guruhini tashkil etadi. Bular nihoyatda ko‘p va xilma-xil bo‘lib, ko‘pchiligida parapodiyalar yaxshi rivojlanmagan. Bular dengiz tubidagi chirindi va mikroblar yoki o‘simlik mahsuloti, bir qanchasi esa yirtqichlik bilan hayot kechiradi. Masalan “dengiz sichqoni” degan afroditalar turli chuvalchanglar, mollyuskalar, kavakichaklilar bilan oziqlanadi.