Yarim o’tkazgichli Si(P) – kristallarni tezlashtirilgan protonlar bilan nurlantirish natijasida ularning elektrofizikaviy xossalarini o’rganish”

Magistrlik dissertatsiyasi yangiligi


Natijalarning e’lon qilinishi. Magistrlik dissertatsiya ishi bo‘yicha 2 ta tezis e’lon qilingan.
Magistrlik dissertatsiyaning tuzilishi va hajmi. Dissertatsiya: kirish, 3 bob, xulosa va nomdagi foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan, shuningdek, asosiy matnning 65 ta sahifasi, 19 ta rasm va 8 ta jadvaldan iborat.

Ⅰ-bob. Yarimo`tkazgich materiallar va zaryadli zarralarning ta’siri.

1.1.Yarimo’tkazgichlar va ularning asosiy elektrofizik parametrlari.

Tabiatdagi barcha moddalarni elektr o’tkazuvchanlik jihatidan 3 turga bo’lamiz.Ularning ichida yarimo’tkazgichlar o’zining xususiyatlari bilan alohida ajralib turadi.Yarimo’tkazgichli materiallar tabiatda anchagina ko’p tarqalgan bo’lib,elektr tokini o’tkazich bo’yicha o’tkazgichlardan yomon ammo, dielektriklardan yaxshi o’tkazuvchanlikka ega. Bu materiallar kimyoviy jadvaldagi ixcham guruppani tashkil etadi, ya’ni 12 ta kimyoviy element va ko’plab anorganik va organik birikmalar kiradi.Bu materiallar ichida kremniy alohida ajralib turadi.Chunki Yer yuzasida kremniy birikmalari keng tarqalgan.
Kremniy (Silicimin) Mendeleev davriy sistemasidagi IV-guruh elementi, atom nomeri 14, atom massasi 28,0856 m.a.b bo’lib, metallmaslar guruhiga kiradi. Binobarin, uning yakka atomida 14 ta elektroni bo’lib, 10 tasi mustahkam ichki qobig’ida 5 ta sathni to’ldirgan, qolgan 4 tasi tashqi qobiqda joylashgan. Tabiiy kremniy 3ta stabil izotopdan 28Si (92,28 %), ²⁹ Si (4,67 %), ³⁰Si (3,05%) va ikkita radiaktiv izotop ²⁷Si (β⁺, 4.9s), ³¹Si(β^-, 170 min) dan iborat. Elektron strukturasi – 1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p² ga teng.
Kremniy atomining kristalli kimyoviy radiusi 0,134 nm, Si⁺⁴ ionining radiusi 0,039 nm. Kremniy (Si) tomonlari markazlashgan kub fazoviy panjara shaklida kristallashadi va bu kubning panjara doimiysi λ=0,54304 nm. Kremniyning zichligi -2,328 g/sm³, erish temperaturasi 1415 ⁰C, issiqlik sig’imi - 20,1 kj/mol∙K, erish issiqligi - 49,8 J/m∙mol, bug’lanish issiqligi -355 kj/mol[4,6].
Kremniy yer qobig’ida tarqalish bo’yicha kisloroddan keyin element va aslida yer "qattiq" (Vernadskiy VI, 1954) ning asosidir. Yer kvartira'idagi Klark 29,5% ga teng. Shu bilan birga, silikon, yumshoq, tabiatda erkin shaklda topilmaydi, lekin ko'plab minerallarning bir qismidir. Eng keng tarqalgan silikon o'z ichiga olganlar mineral orasida kvarts, rinstone, Flint, Jasper, agat, kalsedon, trepel, Mika, asbest va dala shpatlari mavjud. 800 silikon tarkibidagi minerallardan (Ayler R., 1982) ko'proq ma'lum.Tabiatda tuproqdan ko'ra murakkab xilma-xil ta'lim yo'q. Hozirgi kunga qadar murakkab biokos tayyorlanish eng aniq ta'rifi bo'yicha munozara davom etmoqda. Tuproqdagi silikon miqdori asosan kvarts va kamida asosiy va darajali silikatlar va muammolar bilan yordam beradi. Ba'zi davrda, opal yoki kalsedon, genezisi va biyosi (opal fitolitarii, spicula gubkalar, diatom skeletlari) yoki gidrogen (tuproq qimirlashi) jarayonlari bilan bog'liq to'planishi mumkin bo'lgan katta imkoniyatlar, amorf so'z, shu yangilanish, mavjud. Tabiiy' narsalardagi silikon quvvat "murakkabligi" ning o'sishi bilan1 ta'minoti: kremniyning uglerodga nisbati yer jihozida 250:1, chernozemda - 15:1, planktonda - 1:, erkak Fern tRojov (1990) yozadi - tirik organizmlarda kremniy mazmuni ahamiyatsiz, dunyoda tirik organizmlar 10-1 tonna mavjud kremniy umumiy miqdori (agar kvars qumi lekin aylanadiv va avtomobil botiriladish o'talsa), beadish bo'talsa rab. edi harakat tarkibini tashkil qiladi!” [41].
Kremniy tabiatda kremnezem (SiO₂) ko‘rinishida keng tarqalgan bo‘lib, kremnezem kremniyning texnik navlari olishda xom ashyo vazifasini o‘taydi. Kremniy quymalari zonaviy eritish usuli yordamida tozalangandan so‘ng, legirlovchi aralashmalarning qancha miqdorda qo‘shilganligiga bog‘liq ravishda p- yoki n-tipdagi elektr o‘tkazuvchanlikka ega bo‘lgan monokristalli kremniy olinadi. Quyida kremniy monokristallini tuzilishi,namunasi va ishlatiladigan o’rinlari ko’rsatib o’tilgan(1-rasm).Kremniy tuzilishi jihatdan olmossimon ko’rinishga ega .