Ya. O. Ruzmetov

Nazorat savollari
1. Elektr mashinalar sexi nima uchun moijallangan?
2. Elektr mashinalar sexi qanday bo'lim va uchastkalardan tarkib 
topgan?
3. Elektr mashinalarini ta’mirlash texnologik jarayoni qanday 
tashkil etiladi?
4. EJektr mashinalari sexi oqimli-konveyer chizig‘ining takti qanday 
aniqlanadi?
5. Elektr mashinalari sexida qanday jihozlar o'matiladi?
124

---

х в о в
MEXANIKA SEXIDA ISHLAB CHIQARISHNI
TASHKILLASHTIRISH
Mexanika sexi - vagon ta’mirlovchi zavod tuzilmasidagi eng asosiy 
bo‘g‘in hisobianadi. Unda zavodda ta’mirlanayotgan vagonlar uchun, 
shuningdek, yetkazib berish tartibida boshqa vagon ta’mirlovchi 
korxonalarga vuborish maqsadida ishlab chiqarilgan yangi detallarga 
uskunalarda ishlov beriladi. Mexanik sex, awalambor, uni yarim 
mahsulot bilan ta’minlovchi temirchilik va metall quyish sexlari bilan 
chambarchas bogiiq. Sexdagi detallaming bir qismiga omborxonadan 
olingan chigirlash materiallaridan ishlov beriladi.
Mexanik sexning yarim mahsulotlar bilan ta’minlanishi yarim 
mahsulotlaming oraliq omborlari orqali amalga oshirilishi mumkin, 
mexanik sexda ishlov berilgan detallaming vagon y ig ish va boshqa 
sexlarga yetkazib berilishi tayyor mahsulotlar va detallar omborlari 
orqali amalga oshiriladi. Sexda ishlab chiqarilayotgan mahsulotning 
sifatini tekshirish texnik nazorat b oiim i tomonidan amalga oshiriladi.
Mexanika sexining ishlab chiqarish dasturi ishlov berilayotgan 
detallaming nomenklaturasi, spetsifikatsiyasi va ogirligiga ko‘ra 
belgilanadi hamda vagonlar ta’miri dasturi, ta’mirlanayotgan vagonga 
ketadigan detallar sarfi va boshqa korxonalar uchun ehtiyot qismlarini 
tayyoriashning belgilangan rejasi bilan bogiiq ravishda belgilanadi.
Mexanika sexining tarkibiga ishlab chiqarish uskuna (stanok) va 
yordamchi boiinmalar, omborxona va xizmat-maishiy xonalar kiradi. 
Ishlab chiqarish boiinmasi detallarga ishlov berish va kichik tugunlami 
yigish bo‘yicha uzluksiz chiziqlardan tashkil topadi. Yordamchi 
boiinmalarga asbob-uskuna tarqatuvchi omborlar, sex mexanikasi 
maydoni, yarim mahsulotlar va tayyor mahsulotlar omborlari kiradi. 
Xizmat va maishiy xonalarga ta’mirlash-mexanika va uskunalar 
sexlariga tegishli xonalar sirasiga sex idorasi, yechinish xonasi, yuvinish 
xonasi va boshqalar kiradi.
125

---

Bu kabi joylashtirish ta’mirlash jarayonida uskuna qismlarining 
transportirovkasini qisqartirish, ta ’mirlash jarayonini tezlashtirish 
lmkonini beradi va mexanika sexini kesuvchi va o‘lchovchi uskunalar 
bilan yaxshiroq ta’minlash imkonini yaratadi. Mexanik sexlar yo'laklari 
orasidagi standart kenglik 18 yoki 24 metrdan iborat.
Oraliq yoiaklar uzunligi uskunalarning soni va joylashuviga, 
yordamchi bo‘linmalar maydonlari o ‘lchamiga ko‘ra belgilanadi. Usku­
nalar boiinmasining maydoni uskunalar orasidagi belgilangan oraliq 
yo‘laklar, transport vositalarining yurish yoiaklari o ‘lchamiga rioya 
qilgan holda joylashtirilishiga, shuningdek, ombor jnaydonlari uchun 
joy laming ajratilishini hisobga olgan holda belgilanadi. Yaxlitlangan 
hisob-kitoblar natijasida bitta stanok uchun 20 m2 sifatida belgilangan.
Sexdagi uskunalar uzluksiz chiziqlar hosil qilgan holda texnologik 
jarayon operatsiyalarini bajarish ketma-ketligi tartibida, yoki uskuna- 
laming o‘zining turga oid xususiyatiga ko‘ra (guruhga oid joylashtirish), 
yoki prinsiplardan birining u yoki bu darajada ustunligi bilan joylash- 
tirilishi mumkin.
Sexning ishlab chiqarish maydonlari, omborxonalar va nazorat 
maydonlarining joylashuvi texnologik jarayonlaming uzluksizligini va 
sex ichidagi transport yordamida tashish va omborxona ishlarining 
minimal hajmini ta’minlashi lozim. Ishlab chiqarish maydonlarining sex 
maydoni bo‘ylab eng maqbul ravishda taqsimlanishi uchun quyidagi 
iqtisodiy-matematik model qo‘llanilishi mumkin:
m n