Xviii асрда Россияда архив иши

18-асрда Россияда архив ҳужжатларидан фойдаланиш. Мазкур тарихий даврда архив ҳужжатларидан тарихий манбалар сифатида фойдаланилган. Шимолий уруш мобайнида 1715 йилдан бошлаб, Швеция билан бўлиб ўтган урушлар ҳақида, турли шартномалар ва бошқа алоқалар тўғрисида маълумотларга эга бўлган ҳужжатлар, архивлардан олиб кетилган. Дастлаб Пётр I нинг шахсий канцелярияси бўлган, Императорнинг кабинетида (1704-1727), Шимолий урушнинг айнан ўзининг тарихи ҳақида материаллар тўпланган. Кабинетнинг ўзи, вақт ўтгани сайин ҳарбий ва молиявий ҳужжатлар, фармонларнинг лойиҳалари, ёзишмалар, ислоҳотлар тўғрисидаги расмий маълумотлар, Пётр I нинг сафдошларининг материалларини – ҳужжатларнинг муҳим сақловхонаси бўлиб қолди. Тоифаларнинг янгича тузилиши, тоифаларнинг тарихи, уларнинг ҳарбий хизмати, хизмати юзасидан мукофотлаш бўйича ҳужжатлар ва материалларга бўлган қизиқишни юзага келтирди. Бошқариш тизимидаги қайта тузиш ишлари, XVII-асрда фаолият кўрсатган марказий ва провинциялар муассасаларининг тарихи ҳамда уларнинг ишини ташкил этилишига бўлган эътиборни келтириб чиқарди. Соборное Уложение қонунларини кодификациялаш ва қайта ишлаш учун, илгари қабул қилинган фармонларнинг материаллари жалб этилди.
Тарихий ҳужжатларга бўлган талабнинг кучайганлиги, ўтмишга оид ёзма ёдгорликларни фаол равишда тўплашга бўлган вазифани кун тартибига қўйди. Бироқ ўша вақтда ҳужжатлар ва материалларни тўплаш жараёнида, кўпчилик фанларнинг – нафақат гуманитар, балки табиий фанларни ҳам қизиқишлари: архив ҳужжатлари ва қўлёзмалар, археологик топилмалар ва бошқалар қўшилишиб, аралашиб кетган. Масалан, Пётр I нинг жойлардаги қўлёзма материаллар ва китобларни пойтахтга, бир жойга жамлаш тўғрисдаги фармонларида, турли илмий соҳаларнинг қизиқишлари ажратилмаган. Албатта, хукуматнинг ҳужжатлар ва материалларга бўлган қизиқиши, нафақат илмий, балки сиёсий нуқтаи назардан ҳам амалга оширилган. 1721 ва 1724 йиллардаги фармонларга кўра, раскольниклар томондан фойдаланилган эски қўлёзмалар ва китобларни, ва умуман “шубҳали асарлар” ни жойлардан Синодга ва Зарбхонага (Печатный двор) жўнатиб юбориш тўғрисида фармойиш берилди. Бошқа томондан эса, жойлардаги губернаторлар ва епархиялар томонидан, тарихий характердаги материалларни – асл нусхаларини ва копия (нусха) ларини Сенат ва Синод ҳузурига жўнатиб юбориш тўғрисида, 1720 ва 1722 йилларда фармонлар чиқарилди. Бундай олиб қўйишлар, мусодаралардан норози, қаршилик кўрсатган руҳонийлар ва монастирлар вакиллари билан махсус тушунтириш ишлари олиб борилди, нусхалар кўчириб олинганидан сўнг материаллар уларга қайтариб берилиши маълум қилинди. Узоқ жойларга махсус “эмассарлар” жўнатилди, масалан, мамлакатнинг Шарқий худудларига ва Сибирга сафарга юборилган немис олими Д. Г. Мессершмидт, хукумат томонидан берилган бошқа топшириқлар билан бир қаторда – татар, қалмиқ, хитой, мўғул қўлёзмаларини тўплаш билан шуғулланиши лозим бўлган.