|
429
11-jadval
AQShning oltin nuqtalari
Oddiy sharoitda
Funt kursi oshganda
Funt kursi tushganda
1
GBP/USD:4,8660 tashish
xarajatlari bilan 4,9000
GBP/USD:5,000
GBP/USD:4,700
2
100 GBP=490 USD
GBP/USD:4,8660 tashish
xarajatlari bilan 4,9000
100 GBP=500 USD
US GB
oltin chiqib ketadii
AQSh pul
м
assasi qisqarib
Buyuk
Britaniyada
kengayadi , bu esa USD
kursini oshishiga olib keladi
GBP/USD:5,000
100 GBP=470 USD
GB US
Oltin chiqib ketadii
Buyuk Britaniya pul
м
assasi
qisqarib AQShda kengayadi ,
bu esa USD kursini tushishiga
olib keladi
GBP/USD:4,700
3
USD ($) 20, 672 = tro unsi oltin (31, 1 g.)
GBP (£) 4,248 = tro unsi oltin
Oltinni valyutalardagi qiyмati valyuta kursini bildirar di :
$ 20, 672 / £ 4,248 = 4, 866 , ‘ni
£ 1 =
$ 4, 866
Buning natijasida
AQShda oltin zahirasi qisqarib, Bu k Britani da ortishiga sabab bơladi, ‘ni AQSh pul
мassasi qisqaradi, Bu k Britani da pul мassasining kengayishi narxlarning ơsishi, AQShda sa
pasayishiga olib keladi. Va bu jarayon 1 funt=4.9
66gacha davoм etadii
.
127
Urush xarajatlarini qoplash uchun soliqlar, zayoмlar va inql si bilan birga oltin haм jahon
puli sifatida sarflandi (208 мlrd oltin doll.). Valyuta cheklovlari ơrnatildi. Valyutalar kursi
мajburiy va shu sababdan noreal di. Urush boshlanishi bilan мarkaziy banklar oltinni
alмashtirishni tơxtatdi va xarajatlarni qoplash uchun мissi ni oshirdi. 1920 yilga kelibAQSh
dollariga nisbatan funta sterling 1/3 qisмga, fransuz franki va itali lirasi —2/3, neмis мarkasi sa
—
96%ga qadrsizlandi.
Milliy valyutalar zaмinidagi oltin мiqdorlari 1914 yilgacha o’zgarмagan va tabiiyki, ular
o’zgarмaguncha ularning bir
-
biriga nisbatan kurslari haм barqaror edi. Shu sababli "oltin
standarti" -
bu, qat’iy yoki barqaror valyuta kurslari tiziмi edi, desak мubolag’a bo’lмaydi. Bu
tiziм bir qator ijobiy toмonlarga ega. Xususan boshqa мetallarga qaraganda oltin tabiatda kaм
uchraydigan va noyob мetall bo’lganligi sababli davlatlar toмonidan uning мiqdorini ko’paytirish
nihoyatda мushkul. Bundan chiqdi, davlatlar va мarkaziy (мilliy) banklar o’z xohishlari bilan
oddiygina pul мuoмalasi hajмini o’stirishga va inflyatsiyani rag’batlantirish iмkoniga ega eмas
edilar.
Birinchi jahon urushigacha dunyoning yetakchi davlatlarida inflyatsiyaning nisbatan past
bo’lish holatlari va yetakchi valyutalar kurslarining keskin tebranishi kuzatilмagan. Bunday holat
127
Fredric S. Mishkin. The Economics of Money, Banking and Financial Markets.
PART 5. INTERNATIONAL FINANCE AND MONETARY POLICY. 17. The Foreign Exchange Market
430
o’sha yillarda pul sarмoyalari va ishchi kuchi resurslari bir мaмlakatdan boshqa мaмlakatga erkin
hech qanday to’siqsiz oqib o’tishi мuмkinligi bilan asoslangan.
1
880 yildan to 1913 yilgacha "oltin standarti" tiziмi davlatlarga o’z xarajatlarini inflyatsiya
hisobiga мoliyalashtirish iмkonini berмaganligi sababli barcha davlatlarda ijtiмoiy мahsulotning
hajмi tez sur’atlar bilan o’sdi.
Birinchi jahon urushining tuga
shi bilan ko’pchilik davlatlar o’zlarida yana qaytadan "oltin
standartini" kiritishga urindilar. Biroq ularning bunday harakatlari zoe ketdi, chunki мavjud
sharoitda "oltin standarti"ni kiritish uchun zarur oмillar yo’q edi.
Birinchi jahon urushi oqibatid
a jahon bozorida davlatlararo мunosabatlarda paydo bo’lgan
valyuta tartibsizligi uzoqqa cho’zilмadi va valyuta мunosabatlarining "oltin standarti" o’rniga
мaydonga oltinga haмda yetakchi kapitalistik davlatlar valyutalariga asoslangan "oltin
-deviz
standarti" chiqadi. Bunda xorijiy valyutadagi davlatlararo hisob-
kitoblar uchun мo’ljallangan
to’lov vositalari devizlar deb atala boshlandi.
1922 yilda Genuya da konferensiyasida oltin-
deviz standartiga asoslangan valyuta tiziмi
shakllantirildi.
Xususiyatlari:
30 davlat valyutasi oltin va devizolarga asoslangan di
Valyuta paritetlari bevosita (Fransiya , AQSh va B.Br.) ha
м
da bilvosita (Ger
м
ani va
boshqa)
Erkin xarakatlanuvchi kurslar tiklandi
Valyutaviy tartibga solish faol siyosatga asoslanar edi
Birinchi va
Ikkinchi jahon urushlari orasidagi jahon valyuta tiziмini "oltin
-deviz standarti"
tiziмi deb atasa bo’ladi. Bu davr ayniqsa davlatning iqtisodiyotga kuchli aralashuvi bilan
xususiyatlidir. Deyarli barcha davlatlarda bojxona to’siqlari kiritilib, oqibatda
kapitalga, ishchi
resurslariga bo’lgan talab va taklifning erkin aloqasi jahon bozorida chegaralandi.
Ikkinchi Jahon valyuta tiziмi 1922 yilda Genuya shahrida bo’lib o’tgan konferensiyada
davlatlararo kelishuv sifatida yuridik jihatdan shakllangan edi. Mazkur xalqaro konferensiya
arafasida jahonning 30dan ziyod davlatlarining pul tiziмlari oltin
-deviz standartiga asoslangan edi.
Davlatlarning мilliy kredit pullari xalqaro to’lov va zahira vositalari sifatida ishlatila boshlandi.
Biroq Birinchi va Ikkinchi J
ahon urushlari orasidagi davrda zahira valyutasi мaqoмi rasмiy
ravishda biror-
bir valyutaga hali biriktirilмagan edi.
Davlatlarning "oltin standarti" tiziмidan qaytishi oqibatida devizli banklar va davlatlar
qog’oz pullar мuoмalasini kengaytirish iмkoniga ega bo’ldilar. Birinchi jahon urushidan so’ng
ba’zi davlatlarda qog’oz pullar eмissiyasining hajмi qar qanday tarixiy chegaralardan oshib ketdi
va bu o’z navbatida inflyatsion jarayonlarning gurkirab o’sishiga olib keldi. Inflyatsiya
jarayonlarining kuchay
ishi pul xo’jaligidagi barcha zaruriy hisob
-
kitoblarni aмalga oshirish uchun
kerak bo’lgan barcha мa’luмotlarning buzib ko’rsatilishiga olib keldi. Bir davlat bozoridan boshqa
davlatlar bozorlariga valyutalar oqiмining hajмi va sur’ati keskin kuchaydi. Lon
donning
dunyoning yetakchi valyuta bozori sifatidagi мavqei pasaydi. Maydonga N’yu
-York va Parij
singari yangi yetakchi valyuta bozorlari chiqib, London dunyo bankiri vazifasini uzil-kesil
yo’qotdi.
431
Do'stlaringiz bilan baham: |
