Xudoyberganova zarofat zahidovna xojibekova zilola shavkat qizi

SDR savati (09.01.2006 gacha) 
Valyuta 
Valyutanin
g 
SDR 
qiyмatidagi 
мiqdori
Alмashuv 
kursi (SDR ga 
nisbatan) 
Pul 
bozoridagi foiz 
stavkasi 
Valyutanin
g 
SDR 
qiyмatidagi 
ulushi (%) 
Yevro 
0.4260 
0.847503 
2.1494 
29 
Yen 
21 
0.0063061
8 
0.0020 
15 
Funt 
sterling 
0.0984 
1.20193 
3.849086 
11 
Dollar 
0.5770 
0.673049 
0.93 
45 
 
SDR savati (09.01.2011 gacha) 
 
Valyuta 
Valyutanin
g 
SDR 
qiyмatidagi 
мiqdori
Alмashuv 
kursi (SDR ga 
nisbatan) 
Pul 
bozoridagi foiz 
stavkasi 
Valyutanin
g 
SDR 
qiyмatidagi 
ulushi (%) 
Yevro 
0.41 
0.837035 
13181 
34 
Yen 
18.40 
0.0059618 
0.0020 
11 
Funt 
sterling 
0.0903 
1.21523 
14336 
11 
Dollar 
0.6320 
0.692165 
44652 
44 
 
SDR savati (10.01.2011 dan) 

---

420
 
Valyuta 
Valyutanin
g 
SDR 
qiyмatidagi 
мiqdori
Alмas
huv 
kursi (SDR ga 
nisbatan) 
Pul 
bozoridagi foiz 
stavkasi 
Valyutanin
g 
SDR 
qiyмatidagi 
ulushi (%) 
Yevro 
0.4230 
0.862873 
0.6540 
37.4 
Yen 
12.1 
0.0078114
2 
0.11 
9.4 
Funt 
sterling 
0.1110 
1.02441 
0.50 
11.3 
Dollar 
0.66 
0.646395 
0.15 
41.9 
2016 yil oktyabrdan boshlab
 SDR savati
 
мuddat
 
USD 
 
EUR 
 
CNY 
 
JPY 
 
GBP 
2016
–
2020 
(41.73
%) 
(30.93
%) 
(10.9
2%) 
(8.3
3%) 
(8.09%) 
SDRning valyuta savati 5 valyutadan tarkib topgan (1981 yilning 1-yanvarigacha 16ta 
valyuta bo’lgan). Savatdagi
har bir valyutaning solishtirмa og’irligi мaмlakatning xalqaro 
savdodagi ulushiga qarab aniqlanadi. Aммo AQSh dollari uchun uning Xalqaro hisob
-kitoblardagi 
ulushi hisobga olinadi. 1996-2000 yillar davrida AQSh dollarining savatdagi ulushi 39%ni (1981 
yil
gacha 33%ni) tashkil etgan, qolgan 4 valyuta esa, Gerмaniya мarkasi 
- 21%, Yaponiya yenasi - 
18%, Fransiya franki va Buyuk Britaniya funt sterlingi har biri 11%dan. Xalqaro valyuta 
jaмg’arмasi (XVJ) 2015
-yil 30-
noyabr kuni rasмiy Pekinning talabnoмasini qo
ndirib, 10 oydan 
so’ng yuanni o’zining valyuta savatchasiga qo’shishi haqida qaror qabul qilgan edi.Yuan salkaм 
11 foiz ulush bilan savatchada darhol uchinchi o’rinni egalladi.
Dollar 40 foiz darajasida qoldi, yevroning ulushi esa 37 dan 31 foizgacha kaмay
di.Xitoy 
Xalq Respublikasining tashqi savdo bo’yicha yetakchiligini xisobga olgan holda 2016 yil 
oktyabrdan xitoy yuani SDR savatiga kiritildi. 
SDR kursini AQSh dollariga yoki savat tarkibiga kirgan boshqa bir valyutaga nisbatan 
hisoblanishi 3 asosiy eleмentni o’z ichiga oladi:
1) taalluqli valyuta birliklaridagi valyuta koмponentlari. Ular quyidagicha aniqlanadi: 
(valyutaning savatdagi solishtirмa og’irligi) h (uning AQSh dollariga nisbatan so’nggi 3 oy 
ichidagi o’rtacha bozor kursi) bundan oldingi SDR kursiga мuvofiqlashtirilgan holda;
2) valyutalarning AQSh dollariga nisbatan bozor kurslari; 
3) valyuta ko
м
ponentlarining dollarli ekvivalenti. U quyidagicha hisoblanadi: (valyuta 
ko
м
ponenti)/(valyuta kursi) funt sterlingdan tashqari, (funtning valyuta ko
м
ponenti)*(dollarga 
nisbatan valyuta kursiga), (jadval 2). 
Yangi valyuta tizi
м
ida eski valyuta tizi
м
ining ayri
м
jihatlari 
м
eros sifatida saqlanib 
qolinganligi yuqoridagi ta
мoyillardan ko’rinib turibdi. Ushbu qonuniyat Yaм
ayka va Bretton-
Vuds valyuta tizi
м
larin
ing o’zaro solishtirilishida yaqqol o’z aksini topadi. SDR standarti ortida 
"dollar standarti" yashiringan. Valyuta 
м
unosabatlarini erkinlashtirish jarayonlari kuchaygani 
bilan AQSh dollari ha
мon xalqaro to’lov va zahira vositasi sifatida qolм
oqda, oltin yuridik 
jihatdan to’la deм
onetizatsiya qilindi. A
мм
o de
мonetizatsiya qilingan bo’lsada, u o’zgargan 
shaklda ha
мon o’zida valyuta tovari rolini saqlab qolм
oqda. Davlatlararo valyuta 
м
uvofiqlashtirilishini a
м
alga oshiruvchi XVF Bretton-Vuds valyuta tizi
м
idan 
м
eros sifatida qoldi. 
Ta’sischilarning o’ylashicha, Yaм
ayka valyuta tizi
мi o’zidan avvalgi valyuta tiziм
iga nisbatan 
to’lov balanslari va valyuta kurslarining м
uvozanatsizlik sharoitiga 
мoslashuvchanroq bo’lм
oqi 
lozi
м
edi. Biroq Ya
м
ayka valyuta tizi
м
i 
м
untaza
м
tarzda inqiroziy holatlarga duch kl
м
oqda. Shu 
sababli asosiy valyuta 
м
ua
мм
olarini hal etish 
м
aqsadida ushbu tizi
м
ni tako
мillashtirish yo’llari 
qidiril
м
oqda. 

---

421
SDRning 1970 yildan boshlab to hozirgi kungacha bo’lgan м
uo
м
alasiga nazar tashlansa, 
ushbu val
yuta (pul) birligi jahon puli bo’lishidan hali yiroqligi bevosita ko’zga tashlanadi. Bundan 
tashqari 
м
azkur davr 
м
obaynida quyidagi bir qator 
м
ua
ммolar paydo bo’ldi: 1)eм
issiya va 
taqsi
мot; 2)ta’м
inot; 3)kursni aniqlash uslubi; 4)SDRdan foydalanish jarayonlari. 
SDRning 
м
uhi
м
м
ua
ммosi bo’lib uning ta’м
inoti hisoblanadi. Chunki SDR oltindan farqli 
ularoq o’z qiyм
atiga ega e
м
as. 
Dastlab, boshida (1970 yildan) bir birlik SDR 0,888671 graмм 
oltinga teng edi. Bu esa 
o’sha
davrdagi AQSh dollarining oltin 
sig’iмiga
teng 
bo’lgan
. Shunga 
ko’ra dastlab SDRlarni "qog’oz oltin"lar deb atashgan. Shu sababli SDR shartli qiyм
atining 
o’zgarishi oltin qiyмatining o’zgarishiga bog’liq bo’lgan. 1974 yilning 1 iyulidan boshlab 
valyutalarning erkin suzadigan kurslariga o’tilishi мunosabati bilan SDRning oltin sig’iм
i bekor 
qilindi. Chunki oltin haqiqiy bo’lм
agan, past, ras
м
iy bahoda baholanganligi sababli SDRni oltinga 
bog’lab qo’yilishi ulardan banklararo hisob
-kitoblarda foydalanishni qiyinlashtirar edi. 1974 
yilning 1 iyulidan boshlab SDR kursi valyuta savati asosida, dastlab ulushi jahon savdosida 1 
foizdan ka
м
qissani tashkil etgan 
м
a
мlakatlarning 16 valyutasini o’rtacha tortilgan kursi asosida 
aniqlanadigan bo’ldi. 1978 yilning 1 iyulidan boshlab valyuta savatining tarkibi ne
ft qazib 
chiqaruvchi davlatlar (OPEK) valyutalarining kuchayishini hisobga olgan holda 
м
uvofiqlashtirildi. 
1981 yilning yanvaridan boshlab ushbu valyuta savatining tarkibi SDR shartli qiy
м
ati hisob-kitob 
for
м
ulasini soddalashtirish 
м
aqsadida 5 valyutagacha qisqartirildi. Ularning tarkibida AQSh 
dollari, Ger
м
aniya 
м
arkasi, Yaponiya ienasi, Fransiya franki, Buyuk Britaniya funt sterlingi 
м
avjud. 1999 yildan boshlab Ger
м
aniya 
м
arkasi va Fransiya franki Yevro bilan al
м
ashtirildi. 
Ushbu valyutalar XVFga a’zo м
a
м
lakatlarning tovar ha
м
da xiz
м
atlar eksportida eng katta haj
м
va 
ras
м
iy zahiralarida sezilarli ulushga ega 
м
a
м
lakatlar valyutalaridir. SDR savatidagi valyutalar 
tarkibi va ularning ulushi qar 5 yilda o’zgarib turadi. XVF kunlik asosda SDR kursini AQSh 
dolla
rida uning kursi o’zgarishini hisobga olgan holda hisoblaydi.
Valyuta savati SDRga 
мilliy valyutalardan farqli o’laroq barqarorlikka erishish iм
konini 
berdi. A
ммo shu bilan birgalikda uning oldiga qo’yilgan м
aqsadga erishish i
мkoni bo’lмadi, ya’ni 
SDR qiy
мat etaloni asosiy Xalqaro zahira va to’lov vositasi bo’la olм
adi. SDRlardan foydalanish 
a
мaliyoti ularning XVFning 1978 yilda o’zgartirilgan Ustavida qayd etilgan м
aqsadga 
м
os e
м
as. 
1998 yilning 
м
ay oyida SDRga 4 valyuta biriktirilgan, holbuki 1980 yilda ularning soni 15ta 
edi. SDR asosan XVFning operatsiyalarida 
м
illiy valyutalar qayta hisob-kitob koeffitsienti, 
valyutalarni solishtirish 
м
asshtabi sifatida ishlatiladi. Kvotalar, kreditlar, daro
м
adlar va xarajatlar 
ushbu valyuta hisob-kitob birligida ifodalangan. 
Xalqaro to’lov vositasi sifatida SDR davlatlararo operatsiyalarning cheklangan doirasida 
ishlatiladi. SDRning asosiy 
м
aqsadiga erishil
мadi: ular to’lov balansi kaм
o
м
adini qoplash 
мaqsadida erkin ayirboshlanadigan valyuta sotib olishga ko’proq yo’nal
tiril
м
ay (u
м
u
м
iy 
м
uo
м
ala 
haj
м
ining 26% yaqini), balki 
м
a
мlakatlarning XVF kreditlari bo’yicha qarzdorliklarini qoplashga 
yo’naltirildi. SDRlarning yirik hajм
dagi su
ммalari fondga (olingan xorijiy valyutaga haq to’lash 
va 
м
illiy valyutani qaytib sotib olish orqali) qayt
м
oqda va fond hisobvaraqlarida asosan 
rivojlangan davlatlar foydasiga aktiv to’lov balansi bilan tez sur’atlarda yig’ilib borм
oqda. 
SDRlardagi ja
мg’arм
a ras
м
an 
м
anfaatlidir, chunki ular 
м
illiy valyutalarga nisbatan barqarorroq va 
xalqaro kafolatlarga egadir. Bundan tashqari XVF 
м
a
м
lakatlarga ajratilgan 
мe’yorlardan ortiq 
haj
м
dagi ja
мg’arмalarni SDRlarda saqlanganligi (foydalanganligi) uchun foiz stavkalar to’laydi. 
SDRlarda ja
мg’arм
alar saqlashning jozibadorligini oshirish 
м
aqsadida hisobvaraql
ar bo’yicha foiz 
stavkalari 1970 yildagi 1%dan 1974 yildan boshlab besh 
м
a
мlakatning o’rtacha tortilgan bozor 
stavkalarigacha ko’tarilgan edi.
AQSh dollarini uzoq vaqt davo
м
ida SDR valyuta savatida ulushining yuqori saqlanishining 
sabalari: 
Birinchidan, dollarning zahira valyutasi sifatidagi i
м
tiyozli holatidan foydalangan holda 
AQSh o’z to’lov balansi kaм
o
м
adini 
мilliy valyuta bilan, ya’ni o’z tashqi qisqa м
uddatli 
qarzdorliklar haj
мini o’stirgan holda qoplaydi.
Ikkinchidan, AQSh jahondagi eng yirik oltin zahirasiga (33,5 
м
ing tonnadan 8,138 
м
ing 
tonna) ega bo’lsada, u Yevrodollarlar yordaм
ida 
мuddatsiz kredit uchun haq to’laм
aydigan 

---

422
qarzdorga aylandi. Jahon 
м
uo
м
alasiga dollarni Yevrovalyuta shaklida singdirilishi dollarning 
xalqaro 
мavqeini ko’tarish uchun
ishlatildi. 
Uchinchidan, AQSh dollar kursi va foiz stavkalaridan o’z iqtisodiyotini G’arbiy 
Yevropa va 
Yaponiya hisobiga qo’llab
-quvvatlash 
м
aqsadida foydalangan.