Xudoyberganova zarofat zahidovna xojibekova zilola shavkat qizi

birinchidan
, fondlar aylanishi jarayonida chetga chiqib, 
bo’sh
qolgan 
mablag’larning
harakatsiz turib qolishining oldi olinadi; 
ikkinchidan, 
takror ishlab chiqarishni keng doirada uzluksiz davom ettirishga imkoniyat 
yaratiladi. 
Kreditning vujudga kelishi reallikka aylanishi uchun muayyan sharoitlar 
bo’lishi
zarur. Shu 
masala 
bo’yicha
ba’zi
iqtisodiy adabiyotlarda keltirilgan fikrlarni tahlil qilib, iqtisodchilar 
tomonidan kredit yuzaga kelishining quyidagi shartlariga 
ko’proq
e’tibor
berilganini 
ko’rsatib
o’tish
mumkin. Kredit munosabati 
bo’lishi
uchun: 
birinchidan, 
kredit munosabati ishtirokchilari 
–
qarz beruvchi va qarz oluvchi 
–
huquqiy 
jihatdan mustaqil 
sub’ekt
bo’lishi
kerak. Mustaqil 
sub’ekt
sifatida har ikkala tomon birbiri bilan 
o’zaro
aloqalardan kelib chiquvchi majburiyatlarni bajarishini moddiy jihatdan kafolatlay olishi 
kerak. Majburiyatlarni bajara olish qobiliyatini hisobga olgan holda mustaqil huquqiy 
sub’ekt
sifatida tomonlar iqtisodiy munosabatga kirishishlari kerak.
ikkinchidan, 
qarz beruvchi va qarz oluvchi manfaatlari birbiriga mos tushgan taqdirdagina 
kredit zaruriyatga aylanadi. Bu manfaatlar, avvalambor, 
ob’ektiv
jarayonlar, 
o’zaro
manfaatlarni 
taqozo etuvchi aniq vaziyat bilan 
bog’liq
. 
Kreditor(qarz beruvchi) tomonidan pul 
mablag’larini
qarzga berish 
bo’yicha
, qarz oluvchi 
tomonidan esa shu 
mablag’larni
olish 
bo’yicha
qiziqish 
tug’ilgan
taqdirdagina kredit 
munosabatlari vujudga keladi. 
Kreditning vujudga kelishi kredit munosabatlari ishtirokchilari manfaatlarining 
yo’nalishiga
bog’liq
. Tomonlar manfaatlarining mos kelishi kredit shartnomasi tuzilishini 
ta’minlaydi
. Lekin kredit munosabatlari ishtirokchilari manfaati nafaqat vaqt va makon jihatdan, 
shuningdek, sifat jihatdan ham mos tushgan taqdirdagina bu munosabatlar reallikka aylanadi. Shu 
bilan birga, kreditning bu muhim sifatlari kredit munosabatlari sodir 
bo’lishining
asosiy sababi 
bo’lolmaydi
. Kredit vujudga kelishi uchun, yuqorida aytilgandek, aniq bir iqtisodiy asos
fondlarning doiraviy aylanishi va shunga 
o’xshash
boshqa aniq sharoitlar 
bo’lishi
zarur. Faqatgina 
ana shu 
ta’sir
etuvchi omillar 
bo’lgan
taqdirdagina kreditning vujudga kelishi reallikka aylanadi.
Ba’zi
iqtisodiy adabiyotlarda kreditning zarurligi xususida bir necha boshqa fikrlar ham 
uchraydi. Masalan, kredit korxonalar faoliyatini nazorat qilishni amalga oshirish uchun zarur, deb 
ta’kidlanadi
. Agar bu fikr 
to’g’ri
deb qaraydigan 
bo’lsak
, kreditning zarurligi faqat kreditor uchun 
tushunarli 
bo’ladi
, chunki u qarz berish orqali qarz oluvchi faoliyatini nazorat qilish imkoniyatiga 
ega 
bo’ladi
.

---

270
Bunday sharoitda kreditning chegarasi ishlab chiqarish fondlarining doiraviy aylanishiga 
asoslangan 
ob’ektiv
jarayonlarga emas, balki bankning kredit operatsiyalari orqali qarz 
oluvchining faoliyatini nazorat qilish istagiga 
bog’liq
bo’lib
qoladi. 
Bu mulohazalardan kelib chiqqan holda xulosa qilib aytish mumkinki
, 
kreditning 
ob’ektiv
zarurligi takror ishlab chiqarish jarayonida fondlarning doiraviy aylanishi qonuniyatlariga 
asoslangandir.
Kreditga zarurat 
tug’ilganda
quyidagi manbalardagi 
bo’sh
mablag’lardan
kredit resurslar 
sifatida foydalanish mumkin. Bu manbalar asosan quyidagilardir: 

asosiy fondlarni tiklash, kapital tamirlash uchun ajratiladigan amortizatsiya sifatidagi pul 
mablag’lari;

tovarlarni sotish va yangi moddiy resurslarni sotib olish vaqtlarining birbiriga mos 
kelmaganligi tufayli yuzaga kelgan bo’sh pul mablag’lari;