|
It is not difficult to see = it is easy to see
Litota milliy xususiyatlarga ega ekanligi bilan o’ziga jalb qiladi. Uni inglizlarning o’ziga xos vazminlik, har qanday holatda ham o’zini yo’qotib qo’ymaslikka asoslangan milliy so’zlashish odobi bilan izohlash mumkin. Quyidagi misollarda bu xususiyat yaqqol ko’zga tashlanadi:
It is rather an unusual story, isn’t it? = You lie.
It would not suit me all that well = It is impossible.
Takror matniy, kompozitsion yoki tematik birliklarning ma’lum badiiy-estetik maqsadlarni ko’zlagan holda takrorlanishi. Takror badiiy asarning turli sathlarida kuzatiladi. Badiiy nutqda uning quyidagi turlari mavjud:
Fonetik (alliteratsiya, assonans, fonetik anafora);
Leksik (anafora, epifora, klimaks, anadiplosis);
Semantik (gradatsiya, ma’no takrori);
Sintaktik (sintaktik parallelism, xiazm).4
Takrorlar gaplar o’rtasida bog’lanishni hosil qiluvchi muhim vositalardan hisoblanib, matnga qo’shimcha ta’sirchanlik bag’ishlaydi. Takrorlar ko’proq she’riyatda uchraydi. Biz ham nasr ham nazm uchun xos bo’lgan takrorlar haqida to’xtalib o’tamiz. Takrorlarni sintaktik stilistika doirasida ko’rib chiqish bir muncha nisbiy, chunki turli sathlarga qarashli bo’lgan elementlar takrorlanishi mumkin. Ular qaysi sathga tegishli ekanligiga qarab tahlil qilinadi. Dastlab she’riy na’munalardan ko’rib chiqsak, Shekspirning 18-sonetining so’ngi qatorlaridagi takrorlar uning misralariga o’zgacha joziba bag’ishlagan:
So long as men can breath or eyes can see
So long lives this and this gives life to thee.
Yuqoridagi ikki misrani tahlil qilganimizda ularda takrorning bir necha turlari qo’llanilganligini ko’rishimiz mumkin:
1) frazalar takrori: so long…so long (bu takror misralar boshida kelgani uchun anaforik takror deb yuritiladi)
2) konstruksiyalar takrori: men can breathe va eyes can see (sintaktik jihatdan bir xil tuzilgan parallel konstruksiyalar)
3) xiazm: lives this and this gives (teskari tartibdagi sintaktik parallelizm, misradagi so’zlarning teskari tartibda takrorlanishiga asoslangan stilistik figura5)
4) anadiplozis: So long lives this and this gives life to thee. (misraning birinchi qismi so’ngidagi this so’zi ikkinchi qismning boshlanilishida ishlatilyapti)
Takroriy qismlarning joylashgan o’rniga qarab turib ular bir necha turlarga ajratiladi: epifora, qoliplash va polisindeton.
Epifora so’zlarning fraza yoki gaplarning so’ngida takrorlanib kelishi:
For the moon never beams without bringing me dreams
Of the beautiful Annabel Lee;
And the stars never rise but I feel the bright eyes
Of the beautiful Annabel Lee;
(Edgar Allan Poe)
Bundan tashqari kataforik bog’lanish ham mavjud. Bunda gapda aytilgan biror fikr o’zidan keyin keluvchi biror narsa yoki shaxsga ishora qiladi. Masalan:
If you need one, there is a towel in the top drawer.
Qoliplash – aynan bir xil birlikni jumlaning boshi va oxirida kelishi:
“Choose! Oh, my love, choose!”(O. Wilde)
Polisindeton – bog’lovchilarning takrorlanib kelishi. Uning asosiy vazifasi – birlashtirish. Polisindetonda ishlatiladigan asosiy bog’lovchi bu and bog’lovchisidir:
In the late summer that year we lived in a house in a village that looked across the river and the plain to the mountains. In the bed of the river there were pebbles and boulders, dry and white in the sun, and the water was clear and swiftly moving and blue in the channels. Troops went by the house and down the road and the dust they raised powdered the trees.
(E. Hemingway. “A Farewell to Arms” )
Takror xalqona koloritni aks ettirish, ohangdorlik, alohida obrazlarni o’zaro bog’lash kabi bir necha vazifalarni bir vaqtning o’zida bajarib, ularni yaxlit bir butunlikka jamlaydi. Takrorlar matn qismlarini bog’lovchi muhim vosita bo’lib xizmat qilishi mumkin.
Matndagi mantiqan zarur bo’lgan komponentlarni tushurib qoldirilishi turli shakllarda kelib, turli stilistik funksiyalarni bajarishi mumkin. Bular qatoriga bir bosh bo’lakli gaplar, to’liqsiz gaplar, ellipsis, apoziopezis, zevgma kabilarni kiritishimiz mumkin.
Bir bosh bo’lakli gaplar alohida ta’sirchanlik xususiyatiga ega. Bunday gaplar ko’proq roman yoki boblarning boshida voqea sodir bo’layotgan joy, vaziyat, sharoitni ifodalash uchun, pyesa boshidagi avtor izohlarida, umuman olganda alohida olingan elementlar bir butunlikni hosil qiladigan vaziyatlarda ishlatiladi.
Back room with an old kitchen range good mahogany table. Horsehair chairs. Bed in corner made up like a sofa. (J. Cary. “The Horse’s Mouth”)
Sintaktik konstruksiyalar o’zlarining ixchamligi yoki aksincha yoyiqligi bilan stilistik vazifani bajarishi mumkin. Chunki ularda muallif fikrlarining zanjiri, uning borliqni idrok etishining xarakteristikasi aks etadi.
Ellipsis (yun. “tushirish, tushib qolish”) – stilistik figuralardan biri, nutqda jumla tarkibidagi so’z yoki bo’lakni atayin tushirib qoldirish. Ya’ni ellipsis muayyan badiiy-estetik maqsadni ko’zlagan holda amalga oshadi, ikkinchidan, bo’lak tushirib qoldirilsa-da, uning borligi nazarda tutiladi va anglashilib turadi.6 Ellipsis ko’proq og’zaki nutq uchun xos hisoblanadi va matndagi jonlilikni ifodalaydi:
Jack: Dead!
Chasuble: Your brother Ernest dead?
Jack: Quite dead. (O. Wilde)
Asindeton – gapdagi bog’lovchilarning tushirib qoldirilishi. Bog’lovchilarning tushirib qoldirilishi ritmning talabi bo’lishi ham mumkin. Sanash ohangida berilgan gaplarda bog’lovchilarning tushirib qoldirilishi vaziyatning shiddatli almashinuvini yoki umumiy holat ichidagi alohida holatlardan olingan taassurotlarning kuchliligini ifodalash uchun xizmat qiliadi.
He never tired of their (pictures) presence, they represented a substantial saving in death duties. (G. Green)
Apoziopezis – qahramonlarning o’zlarining ruhiy holatlaridan kelib chiqqan holda o’z jumlalarini tugatolmay qolishi.
Emily, I do improve and make a big change… would you be… I mean could you be.
Yuqorida keltirib o’tilgan sintaktik ifoda vositalari (inversiya, transpozitsiya, apoziopezis va b.) ma’lum bir intonatsion interpritatsiyani ta’lab qiladi. Intonatsiasiz ularning o’zlari alohida ma’no kasb eta olmaydi.
Sillepsis yoki zevgma Grammatik munosabatlarda bir-biridan qisman farq qiluvchi bir xil gap bo’laklarining bog’lanishi yoki ma’no jihatdan farq qiluvchi ergash so’zlarning bir bosh so’zga tobelanib kelishi. Bunday bog’lanish jumlaga komik effekt beradi.
She was seen washing with industry and a cake of soap.
The rich arrived in pairs and also in Rolls Royce. (H. Belloc)
Do'stlaringiz bilan baham: |
