Xoshimov, S. Saidaxmedov elektr yuritma

1.7-rasm. Statik momentning tezlikka bog‘liqligi:
I -  tezlikka bog‘liq bo‘lmagan (o‘zgarmas) moment; 2 ~ tezlikka chiziqli
bog‘liq bo'lgan moment; 3 - burchak tezlik kvadratiga proporsional
bo‘lgan moment; 4 -  burchak tezlikka proporsional va o ‘zgarmas tashkil
etuvchisi bo‘lgan moment.
Odatda, statik momentlar harakatga qarshilik ko‘rsatadi va 
ayrim hollarda aksincha bo‘ladi. Shuning uchun hamma statik 
momentlar ikki turga, ya’ni reaktiv va aktiv (potensial) moment- 
larga bo‘linadi.
Reaktiv momentlar (kuchlar) harakatga to'sqiniik qiladi va 
harakat yo‘nalishi o‘zgarganda ishorasini o‘zgartiradi. Bunday 
momentlarga ishqalanish kuchlariga bog‘liq bo‘lgan hamma 
momentlar kiradi. Reaktiv moment 
Mq=f{a
o) co = 0 boMganda 
uzilib qolganligi uchun yuritmaning ustuvor holati a, 
b v a s , d
ora- 
liqdagi (1.8-rasm, 
a)
har qanday nuqtada yuzaga kelishi mum­
kin.

---

d Ь
w*
а
с
М
- п
Yukni 
ко 'tarish
M
а
M
Yukni
tvssntrtsh
-  №
1.8-rasm. Reaktiv (a) va aktiv (b) statik
momentlaming tezlikka bog‘liqligi.
Aktiv potensial momentlar (kuchlar) yuritmaning ayrim ele- 
mentlarida potensial energiyaning qayta taqsimlanishi bilan bog‘- 
liq. Ular og‘irlik kuchlari hamda qovushqoq jismlardagi siqilish, 
cho‘zilish va buralish kuchlari hisobiga hosil bo‘ladi. Bu moment 
va kuchlar harakat yo‘nalishi o‘zgarganda ham ishoralarini o‘z- 
gartirmaydilar (1.8-rasm, 
b).
Odatda, harakat tezligi o‘zgarsa 
ham aktiv momentning qiymati o‘zgarmaydi. Bu kuchlaming me­
xanik tizimga qayta ta’sirida ham tebranish energiyasi yutil- 
maydi. Shuning uchun ularni konservativ deyiladi va bunday 
qurilmalarning dinamik modeli konservativ zvenolar bilan amalga 
oshiriladi.
1.3. QARSHILIK MOMENTLARI, INERSIYA 
MASSALARI, QAYISHQOQ MOMENTLAR 
VA DISSIPATIV KUCHLAR MOMENTINI 
BITTA 0 ‘QQA KELTIRISH
Momentlar va qarshilik kuchlarini keltirish. Zamonaviy 
elektr yuritmaning rivojlanish tendensiyasi ma’lum darajada 
reduktorsiz tizimlardan foydalanishga bog‘liq. Bu elektromexanik 
tizim kinematikasini soddalashtiradi va elektrlashtirilgan agregat 
ishonchliligini oshiradi.

---

Barcha tadqiqot va hisoblarda 
oda.'tda.
elektr yuritmaning 
umumlashtirilgan matematik modelidan 
foydalaniladi. Bunday 
masalalami yechishda kerak bo‘ladigan e l e k t r yuritma mexanik 
qismining dinamik modelini tuzishning a -so siy prinsiplari 1.1 da 
keltirilgan. Bunday modellar keltirilgar* tizimdan foydalanish 
asosida tuziladi.
Agar elektr yuritmaning mexanik q is rn i bikrlikka ega bo‘lgan 
mexanik zvenolardan tashkil topgan bo‘I s a , u holda elektr dviga­
tel, uzatish qurilmasi va ish m exanizrnining soddalashtirilgan 
modeli dvigatel o‘qining aylanish te z lig i bilan aylanayotgan 
yakka keltirilgan mexanik tizim yoki i s h mashinasining ijrochi 
elementi bilan almashtirilishi mumkin. K eltirilgan tizimni olish 
uchun harakatlantiruvchi momentlar, q a rsh ilik momentlari va 
inersiya massalari shunday ravishda qay^a hisoblanishi kerakki, 
birlamchi tizimning kinematik va dinam ik xususiyatlari saqlanib 
qolsin. Bunda ikkita holatni ko‘rish