8. Ijrochi mexanizmlar xakida umumiy tushunchalar Ijrochi mexanizmlar

8. Ijrochi mexanizmlar xakida umumiy tushunchalar

8. Ijrochi mexanizmlar

8.1. Ijrochi mexanizmlar xakida umumiy tushunchalar

Avtomatik rostlash tizimining ijro mexanizmi deb rostlovchi organi

uzatilayotgan signalga muvofiq xarakatga keltiruvchi moslamaga aytiladi.

Rostlovchi organni vazifasini drossellar, to’sqichlar, klapanlar, shiberlar bajaradi.

Ijro mexanizmlarining asosiy kursatkichlari: chiqish validagi aylanish

momentining nominal qiymati yoki chiquvchi shtokdagi ta’sir etuvchi kuch;

aylantiruvchi moment yoki kuchlarning maksimal qiymati; nosezgirlik maydoni;

inersionlik vaqtini ko’rsatuvchi vaqt doimiysi; ijro mexanizmlarini chiqish valining

aylanish vaqti yoki uning shtokining surilish vaqti.

Ijro mexanizmini ishdan to’xtagandan so’ng turg’unlashgan rejim vaqtida

ishlab turganda chiqish organining surilishi yugurish holati deb ataladi. Bu xolat

rostlash sifatiga ta’sir ko’rsatadi.

Ijro mexanizmlarining asosiy ko’rsatkichlari-ularning statik va dinamik

tavsifnomalari xisoblanadi. Dinamik xususiyatlariga kura ijro mexanizmlari

integrallovchi zvenolar guruhiga kiradi: W(p)= 1/ Тim r, bu yerda Тim - maksimal

chiqish signali vaqtida IM chiqish organining to’liq surilish vaqti.

Ijro mexanizmlarini quyidagi asosiy belgilariga ko’ra sinflarga ajratish

mumkin: foydalanilgan energiya turiga ko’ra, chiquvchi organning xarakat

xarakteriga ko’ra; foydalanilgan yuritma turiga ko’ra hamda chiquvchi organning

xarakatlanish tezligiga ko’ra.

Foydalanilgan energiya turiga kura IM lar elektrik, pnevmatik, gidravlik

turlariga ajratiladi.

Chikuvchi organ xarakat xarakteriga karab IM lar aylanuvchan va to’g’ri

xarakatlanuvchan guruhlarga ajratiladi. Aylanuvchan IM lar bir marta aylanuvchan

va ko’p marta aylanuvchan bo’lishi mumkin.

Foydalanilgan elektr yuritma ko’rinishiga qarab IM lar elektr yuritmali,

elektromagnitli, porshenli va membranali bo’lishi mumkin.

Chiquvchi organning xarakatlanish tezligiga ko’ra IMlar doimiy tezlikka ega

bo’lgan xhmda chiquvchi organning surilish tezligi chiquvchi signalga

proporsional bo’lgan IMlarga ajratiladi.

Qishloq va suv xo’jaligi ishlab chiqarishida elektrik IMlar keng tarqalgan.

Ularni 2 ta asosiy guruhga ajratish mumkin: elektr dvigatelli va elektromagnitli.

8.1-rasm. Chiquvchi organning xarakteriga qarab elektrik ijro mexanizmlarining

Birinchi guruxga elektr yuritmali IM lar kiradi. Elektr yuritmali IM lar

odatda elektr yuritma, reduktor va tormozdan tashkil topadi (oxirgisi bo’lmasligi

xam mumkin). Boshqaruv signali bir vaqtning o’zida yuritma va tormozga beriladi,

mexanizm to’xtay boshlaydi va yuritma chiquvchi organni xarakatga keltiradi.

Signal yo’qolganda yuritma ishdan to’xtaydi, tormoz mexanizmni to’xtatadi.

Ikkinchi guruhga solenoidli IM larni kiritish mumkin. Ular turli xil

rostlovchi klapanlar, vintellar, zolotniklar va boshqa elementlarni boshqarish

uchun qo’llanilishi mumkin. Bu guruhga elektromagnitli muftalarni kiritish

mumkin. Solenoidli mexanizmlar odatda fakat ikki pozitsiyali rostlash tizimlarida

qo’llaniladi.

Elektr yuritmali IM lar odatda elektr yuritma, reduktor va tormozdan tashkil

topadi (oxirgisi bo’lmasligi xam mumkin). Boshqaruv signali bir vaqtning o’zida

yuritma va tormozga beriladi, mexanizm to’xtay boshlaydi va yuritma chiquvchi

organni xarakatga keltiradi. Signal yo’qolganda yuritma ishdan to’xtaydi, tormoz

mexanizmni to’xtatadi.

Gidromeliorativ tizimlar va gidrotexnik inshootlarida jarayonlarni

avtomatlashtirishda asosan elektrik ijro mexanizmlari, xarakatlanuvchi

mashinalarda esa gidravlik va pnevmatik ijro mexanizmlari qo’llaniladi.

Chikuvchi organning xarakteriga karab elektrik ijro mexanizmlarining

turkumlanish sxemasi 8.1- rasmda kursatilgan.