|
Аннотация
.
В статье разработана технология зависимости почвенно
-
климатических
условий высоких урожаев томатов и норм минеральных удобрений в условиях бесплодных
почв Сурхандарьинской области.
Ключевые слова:
Сурхандарьинская область, почва, азотные удобрения, урожай
томатов, норма внесения удобрений, механический состав, навоз и биоудобрения
XORAZM MA
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOM
А
SI
–
9/2020
240
Abstract.
In the state developed technology dependence on soil and climatic conditions of
high yields of tomatoes and the norm of mineral fertilizers in the conditions of barren soils of
Surkhandarya region.
Keywords:
Surkhandarya region, soil, nitrogen fertilization, urojay tomato, norm of
fertilization, mechanical composition, navoz and bio-fertilization
Ўрта Осиё ҳудудида
тупроқларини, айниқса чўл зонасидаги тақир тупроқларни,
проювиал ётқизиқлар тарқалган жойлардаги тақир тупроқларни ва чўл саҳро зонаси
тупроқларини текшириш ҳамда уларнинг таркиби, хоссаларини ўрганиш ва унумдорлигини
ошириш тадбирларини амалда жорий этиш борасида
катта ютуқларга эга бўлинди.
Ўзбекистонда деҳқончилик майдонлари тупроқларини унумдорлигини оширишга
қаратилган вазифаларни ҳал этиш юзасидан тупроқшунослар ва агрокимёгарлар кенг
кўламда иш олиб бормоқдалар
[1].
Ўзбекистонда тарқалган типик бўз тупроқлар, тўқ тусли бўз тупроқлар, оч тусли бўз
тупроқлар, ўтлоқи тупроқлар,
ўтлоқи
тупроқлар тарқалган минтақаларда Н
.
Н. Зеленин, П.У.
Ҳидоятов
,
Э.Н. Иргашев,
Б.Х. Тиллабеков, Х.Х. Болтаев., Х.Х.Зокиров ва бошқа
агрокимёгарлар илмий тадқиқот ишларини олиб боришган.
Тупроқларнинг механик таркиби оғир қумлоқли ва лойли фракциялардан тузилган.
Шунинг учун бу тупроқларнинг солиштирма оғирлиги,
ҳажм
оғирлиги
,
ғоваклиги
ва бошқа
хоссалари чўл зонасида тарқалган бошқа тупроқлардан кескин фарқ қилади. Гумус миқдори
0,95-1,4
% бўлиб, чўл минтақасининг энг гумусга бой, унумдор тупроқларидан ҳисобланади.
Гумус таркибида гумин кислоталарининг
янгидан ҳосил бўлган биринчи
ва иккинчи
фракциялари асосий ўринни эгаллайди. У.Тожиев
(2004),
тупроқшунос олимлар (Успанов
1940, Розанов 1951 ва бошқалар) тақирларнинг келиб чиқиши асосан физикавий ҳодисаларга
боғлиқ деб ҳисоблайдилар. Бу тупроқлар
турли даражада намланган ва лойланган, бу
тупроқлар қурғоқчилик даврида физикавий жараёнларнинг таъсирида турли ёриқларга
ажралади деган фикрлар билан геологларнинг нуқтаи назарига яқинлашадилар [2].
Республикамизда тупрокларни ўрганиш бўйича кўплаб назарий ва амалий ишлар
амалга оширилган.
Тупроқшунос олимларнинг фикрича тақирларнинг келиб чиқишига она жинсларнинг
оғир механик таркибга эга бўлиши ҳамда пастки
қатламларда
шўрланиш жараёнларининг
ривожланиши сабаб бўлади.
Тупрокларнинг намланиши 30
-
50 см
қатламда кузатилади. Тупроқнинг қуйи
қатламлари
эса қуруқ ҳолда ривожланади. Ёзнинг иссиқ кунлари тупрокнинг юза қисми
қуриб, турли шакллардан иборат бўлган
полигонал қатламлардан тузилган текис ҳудудларга
айланади.
Бу полигонал қатқалоқлар айрим тупрокларда қишки
-
баҳорги намланиш даврида
ҳам сақланиб қолади. Айни қатқалоқларда нам даврлари лишайниклар ва сув ўтларининг
яшаши ва кўпайиши учун қулай шароит вужудга келади. Уларнинг биокимёвий фаолияти
натижасида тупроқ
пайдо бўлиш жараёнлари ривожланади. Тупроқнинг
устки 15
-
20 см
қатламида тупрокларга хос бўлган генетик қатлам ҳосил бўлади. Бу эса тупрокларни
шаклланишига ва уларни алоҳида
тупроқ типи сифатида ажратишга олиб келади.
Тупроқлардан ўрта асрларнинг бошларидан буён Хоразм, Сурхондарё, Қашқадарё ва бошқа
воҳаларда суғориладиган деҳқончиликда фойдаланилади
.
Воҳада тақирли
-
ўтлоқи тупроқлар бўз тупроқлардан сўнг суғорма деҳқончиликка кенг
жалб қилинган. Воҳанинг Музработ, Ангор, Шеробод, Қизириқ, Жарқўрғон ва Термиз
туманларининг деярли барча хўжаликларида деҳқончилик мана шу тупроқларда ташкил
қилинган. Рельефнинг қулайли (текислиги), сувда эрувчан тузларнинг биринчи метрда
камлиги, (яъни жуда кучсиз шўрланганлиги), айрим ҳолларда механик таркибни ўрта
қумоқли
ҳамда озиқа элементлари ва гумуснинг барча чўл (саҳро) тупроқлардагига нисбатан
кўплиги мазкур тупроқларнинг экинбоплигидан далолат беради. Дарҳақиқат биз томондан
олиб борилган кўп йиллик тадқиқот натижаларининг кўрсатишича, гумус бу
тупроқларнинг
механик таркибига кўра ҳайдалма қатламларда 0,6
0-0,95
% гача, умумий азот эса 0,065
-0,045,
умумий фосфор 0,11
-
0,14, умумий калий эса
-1,40-1,89
% гача бўлиши аниқланган. Гумусли
қатлам 40
-
60 см гача бўлади ва одатда кам шўрланган ҳисобланади.
Бироқ тақирли тупроқлар вилоятда суғорма деҳқончиликни ривожлантиришда
қанчалик катта истиқболга эга бўлмасин, албатта уларнинг унумдорлиги ҳамда мелиоратив
-
экологик ҳолатларига
таъсир қилувчи салбий хусусиятлар ҳам мавжуд. Биринчидан, тақирли
тупроқлар кўпчилик ҳолда оғир механик таркибли (енгил ва ўрта соз) бўлганлиги сабабли
Do'stlaringiz bilan baham: |
