Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар

1-
жадвал
 
Ўзбекистондаги суғориладиган тупроқларда фосфор заҳираси, т/га
Тупроқ 
чуқурлиги, см
Типик бўз тупроқлар
Ўғитланмаган
ер
Минерал ўғит 
билан 
ўғитланган
Гўнг билан 
ўғитланган ер
Ғўза
-
беда 
алмашлаш 
тизимида
Минерал
ўғити 
- 
гўнг
0-30 
6,09 
9,45 
9,45 
- 
- 
30-40 
2,05 
2,78 
3,18 
- 
- 
40-50 
2,17 
2,10 
2,45 
- 
- 
50-60 
1,94 
2,01 
2,08 
- 
- 
Ўтлоқи соз тупроқлар
0-30 
9,76 
10,12 
- 
- 
- 
30-40 
2,91 
3,34 
- 
- 
- 
40-50 
2,39 
2,39 
- 
- 
- 
50-60 
1,66 
2,08 
- 
- 
- 
Оч тусли бўз тупроқлар
0-30 
7,51 
9,07 
- 
7,56 
- 
30-40 
2,43 
2,54 
- 
2,48 
- 
40-50 
2,21 
2,21 
- 
2,26 
- 
50-60 
2,05 
2,05 
- 
2,37 
- 
Ўтлоқлашиб бораётган тақирсимон тупроқлар
0-30 
9,45 
10,40 
- 
- 
8,19 
30-40 
2,82 
2,97 
- 
- 
2,30 
40-50 
2,07 
2,04 
- 
- 
1,93 
50-60 
2,05 
1,73 
- 
- 
1,60 

---

XORAZM MA
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOMASI 
–
9/2020
239
1. 
Жадвал маълумотларига назар ташлайдиган бўлсак, экинлар ўғитланган тупроқларда 
ўғитланмаганга нисбатан фосфор заҳираси кўп;
2. Фосфор заҳираси асосан ернинг ҳайдов қатламида тўплангани, унинг сувда 
эрувчанлиги жуда қамлигини ифодалайди, экин учун берилган фосфор ўғити пастки 
қатламларга жуда кам силжиган, шунинг учун ҳам фосфор ўғити асосий қисмини (70%) ерни 
ҳайдашдан олдин солиниши тавсия этилган. Келтирилган маълумотлардан яна бир 
фундаментал хулоса қилиш мумкинки, фосфорнинг
кам эришини ва тупроқнинг пастки 
қаватларига силжиши ҳаддан ташқари секин бўлишини назарда тутиб, ғўза, буғдой ва бошқа 
ўсимликларнинг илдизи 1,0
-
1,5 ва ундан ортиқ чуқурга етишини ҳисобга олиб, фосфор 
ўғитини хеч бўлмаганда 40
-
50 см чуқурга беришга ҳарақат қилиш керак.
3. Кўп йиллик
маълумотларни кўрсатишича кўрсатилган тупроқлардаги фосфор 
заҳирасини ўсимлик осон ўзлаштирадиган хилига айлантириш учун тупроқни органик 
моддалар билан бойитиш зарур, органик моддаларининг парчаланиши натижасида карбон 
кислоталари ҳосил бўлиб, мураккаб фосфор тузларини эритиб, алмашинувчи хил миқдорини 
тупроқда оширади. Бу “Олтин” заҳирадан фойдаланиш вақти етиб келди. Органик моддалар 
асосан экинларни алмашлаб экишидан ҳосил бўлиши маълум, шунинг билан бирга органик 
ўғитлардан тўплаб, улардан кенг фойдаланиш керак. Органик ўғитлар тўғрисида Қишлоқ
хўжалиги журналининг 2009 йил, 2
-
сони, 7
-
8 саҳифаларида яхши ёзилган, лекин шуни 
қўшимча қилиб айтиш мумкинки, бир вақтлар Фанлар Академиясига қарашли кимё 
институти (проф. Забрамный, Тожиев, Мельниковлар) томонидан кўмир қолдиқларидан 
органо
-
минерал ўғитлар тайёрланиб, улар пахтачилик, сабзовотчилик ва поличилик ва бошқа 
илмий
-
тадқиқот институт олимлари томонидан ғўзада, маккажўхори, картошка ҳамда бошқа 
экинларда текширилиб, яхши натижалар олинган, лекин кейинги пайтларда бу муаммо эсдан 
чиқарилди, бу соҳани қайтадан ривожлантирса яхши бўлар эди.