|
XORAZM MA
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOM
А
SI
–
12/2020
222
[1, 5-7]. Chet
tili o’qitish metodlarining o’zgarish ta’sir etuvchi omillar sifatida esa quyidagilarni ta’kidlab
o’tishg
an:
1.
ta’lim va yosh psixologiyasi borasidagi o’zgarishlar;
2.
ona tilini o’qitish borasidagi ta’limiy usullar;
3. shaxsning individual xususiyatlari
ni o’rganish qobiliyatlari, guruhga hos bo’lgan qobiliya
tlar;
4.
o’quv guruhining aniq maqsadlari;
5. ped
agogika va dars nazariyasi bo’yicha takliflar;
6.
tilshunoslik sohasidagi o’zgarishlar;
7. badiiy adabiyotlardan olingan matnlar bilan ishlashdagi taassurotlar;
8.
tili o’rganilayotgan mamlakat haqidagi tasavvurlar;
9.
nemis tilini qo’shimcha chet tili sifatida o’rganish jarayonida orttirilgan tajribalar;
10.
tili o’rganilayotgan mamlakatdagi o’qitish va o’rganish borasidagi ta’limiy an’a
nalar [1, 10].
Nemis oliml
arining fikriga qo’shimcha tarzda, bizning fikrimizcha, xorijiy tillarni o’rganishning turli
metodikalaridan samarali foydalanish eng avvalo tarixiy shart-sharoitlar asosida yuzaga keladi deb
hisoblaymiz. Jumladan, yurtimizda o’tg
an asrning birinchi yarmid
a chet tili o’qitishda grammatika
-tarjima
metodikasi keng qo’llanilgan. Zero, bu davrda sobiq Sho’ro ittifoqi tarkibida bo’lgan mamlakatimiz dunyodagi
ko’plab davlatlar, xususan kapitalistik mamlakatlardan to’liq izolyatsiya qilin
gan edi. Shu sabab bu davrdagi
asosiy maqsad chet tilida o’qish va yozishni o’rgatish edi. Yigirmanchi asrning ikkinchi y
armida fan-texnika
gurkirab rivojlandi. Bu davrga kelib yangi texnik vositalar yordamida chet tillarga oid o’quv materiallarini
ko’rish
va eshitishning imkoniyat
i kuchayishi tufayli horijiy tillarni o’qitishda audiolingual va audiovisual
metodlar an’anaviy
grammatika-
tarjima metodining o’rnini egalladi. Mamlakatimizning mustaqillikka
erishuvi natijasida uning horijiy mamlakatlar bilan siyosiy-iqtisodiy, madaniy-ma
’rifiy hamda diplomatik
aloqalar o’rnatishi chet tilida muloqotni tarkib toptirishga yo’naltiri
lgan kommunikativ metodikani chet tili
o’qitishda yetakchi o’ringa chiqardi va buning uchun horijiy tillarni o’rganishda nutqiy vaziyat
lar yaratishga
ahamiyat qaratildi.
XXI-
asrga kelib, mustaqil respublikamiz dunyo miqiyosida o’z o’rniga ega bo’ldi. Endi
likda yurtimizda
innovatsion texnologiyalarga, turizmni rivojlantirishga alohida ahamiyat berila boshlandi. Yurtboshimizning
sa’yi
-harakatlari bilan bu borada ch
iqarilgan qaror va farmonlari, turistlarni yurtimizga yanada ko’proq jalb
qilish maqsadida ular
ga xalqimizning azaliy qadriyatlarini, mamlakatimizning bebaho ne’matlarini namoyon
qilishga alohida e’tibor qaratilishi natijasida mamlakatimizda chet tili o’qi
tishda lingvomamlakatshunoslik va
lingvokulturologik yondashuvdagi innovativ metodlardan oqilona foydalanish zarurligini talab qila boshladi.
Ko’rinib turibdiki, chet tilini o’qitishning asosiy maqsadi davr va vaziyat talabidan ke
lib chiqar ekan.
Shu nuqta
i nazardan biz talabalarga nemis tilini ikkinchi xorijiy til sifatida o’rgatishda o’qitish meto
dikasini
kognitiv tilshunoslik bilan bevosita bog’lagan holda ongli qiyoslash va mantiqiy tafakkur metodlaridan
foydalanish katta samara beradi deb hisoblaymiz.
Zero talabalar mustaqil fikrga ega bo’lgan yoshlardir va har
bir darsdagi mashg’ulotlar ularnin
g mantiqiy fikrlashlarini
o’stirishga yo’naltirilgan bo’lishi lozim. Bundan
tashqari ongli-
qiyoslash metodi orqali o’rganilayotgan mate
rialni talabalar nafaqat o
’z ona tillari bilan, balki
yana o’zlari tomonidan o’zlashtirilayotgan birinchi horijiy til bilan qiyoslab o’rganishlariga imkoniyat
yaratiladi.
Nemis tilini ikkinchi xorijiy til sifatida o’rganishda muammoli vaziyatlar yaratish,
talabalarda mantiqiy
fikrlashni yuksaltirish uchun, bizningcha, nemis tildagi derivativ ifodalardan unumli foydalanish va bunday
ifodalarni birinchi chet tili sifatida o’rganiladigan tildagi lug’aviy birliklar bilan solishtirish maqsadga
muvofiqdir.
Fikrimizning dalili sifatida as
osiy chet tilisi ingliz tili bo’lgan talabalar uchun nemis tilini ikkinchi til
sifatida o’rganishga mo’ljallangan o’quv dasturidan o’rin olgan “Essen und Trinken” (“Yeyish va ichish”)
mavzusiga oid derivativ leksik birliklardan dars jarayonida samarali foy
dalanish borasida to’xtalib o’tamiz.
nemis tilida
ingliz tilida
o’zbek tilida
essen
eat
yemoq
fressen
overeat
yutmoq, og’zini to’ldirib ovqatlanmoq, bo’kib yemoq
Karotte, Mӧhre, Mohrrübe
carrot
sabzi
Hunger haben
to have hunger
ochlikka ega bo’lmoq
hungrig sein
to be hungry
och qolgan bo’lmoq
Durst haben
to have thirst
chanqoqqa ega bo’lmoq
durstig sein
To be thirsty
chanqagan bo’lmoq
Mazkur mavzu bo
’
yicha tajriba guruhida dastlab nemis tilidagi kartoshka so
’
zining ichki flektsiyalar
asosida bir-biriga ma
’
nodosh bo
’
lgan turli derivativ birliklar orqali ifodalanishi va bu birliklar nemis adabiy
tilida hozir ham qo
’
llanilishi aytib o
’
tildi va talabalarga quyidagi misollar keltirildi: Kartoffel, T
ü
ffel, T
ü
ffte
[3,422]. Shundan so
’
ng guruh talabalariga
“
Essen und Trinken
”
mavzusidagi boshqa derivativ ifodalar, ya
’
ni
“
essen, fressen, Hunger haben, hungrig sein, Durst haben, durstig sein, Karotte, M
ӧ
hre, Mohrr
ü
be, M
ӧ
hrensaft,
Mohrr
ü
bensaft
,”
kabi so
’
z va birikmalarning semantik ma
’
nosini bir-biridan farqlash
“
muammoli vaziyat
”
sifatida topshirildi. Tabiiyki, ko
’
pchilik talabalar o
’
zlarining faol lug
’
at boyligiga asoslanib, bunday so
’
z va
Do'stlaringiz bilan baham: |
