Xiv asrdan XX asrning 90-yillarigacha bo’lgan davrda tarbiya, maktab va ta’lim tizimi

XIV asr oxiri va XV asr 0 ‘rta Osiyo xalqlari ijtimoiy iqtisodiy-siyosiy, madaniy-ma’naviy va ma’rifiy hayotidagi tub burilish, gullab-yashnagan ikkinchi Uyg‘onish davri bo‘lib tarixda abadiy qoldi. Ana shu davrlarda tarixda «Turon», «Turkiston» va «Movarounnahr» nomi bilan mashhur bo‘lgan vatanimiz jahon sivilizatsiyasining beshiklaridan biri sifatida olam uzra dovruq taratdi. Movarounnahr, Samarqand, Toshkent, Buxoro, Xiva, Shahrisabz, Termizning noyob tarixiy yodgorliklari, Buyuk Ipak yo‘li, Sharq mutafakkirlari yaratgan bebaho ta’limotlar, Amir Temur va temuriylar davrida gullab-yashnagan ilm-fan, me’morchilik, tasviriy san’at, naqqoshlik, musiqa, rivojlangan savdo-iqtisodiy munosabatlar, barpo etilgan mustahkam qudratli davlat va uning ichki va tashqi siyosati Yevropadagi Uyg‘onish jarayoniga hayotbaxsh ta’sir etgani tarixiy haqiqatdir. 0 ‘sha kezlarda ilm-fan, madaniyat, me’morchilik va boshqa sohalarda erishilgan ulkan muvaffaqiyatlar o‘zining ulug‘vorligi, nafisligi, umumbashariy g‘oyalarga boyligi, badiiy shakllarining xilmaxilligi, ma’naviy sofligi va yetukligi bilan insoniyat aql-idroki va tafakkurini yuksaklikka ko‘tardi, G‘arbni Sharq bilan yaqinlashtirdi. Shu jihatlami ko‘zda tutib tadqiqotchilar bu davrlami madaniy ko‘tarinkilikning «oltin asri» ikkinchi Renessans - Sharq Uyg‘onish davri deb nomlaydilar. Prezidentimiz ta’birlari bilan aytganda «Temuriylar davri haqiqatan ham ilm-fan, madaniyat va maorifning behad ravnaq topishini ta’minlagan Sharq Uyg‘onish davri edi».! Ikkinchi Sharq Uyg‘onish davri madaniyati va ma’naviyati o‘z-o‘zidan, tasodifiy ravishda paydo bo‘lgan emas. Uning o‘ziga xos sabablari, qonuniyatlari, o‘zaro uzviy bog‘lanishda boigan siyosiy-ijtimoiy, iqtisodiy, ma’naviy, g‘oyaviy asoslari, omillari mavjud.

XIII asming birinchi yarmida bosqinchilar zulmi tufayli xarobalikka yuz tutgan, qaFalari, masjidlari, madrasalari qarovsiz holda qolgan, me’moriy obidalari vayronaga aylangan, ariqlari ko‘milib ketib, bogiari qurib bitgan Samarqand sohibqiron bobomiz dag‘osi sharofati bilan yer yuzining sayqaliga aylandi. Temuriylar saltanatining markazi va qudratining timsoli boimish bu tabarruk maskan olamning yetti iqlimida ma’lumu mashhur boidi. Jahonning barcha hududlaridan ilm talab, ma’rifat talab insonlar, ahli donishlar Samarqand sari intilganlar. Dunyoning turli mamlakatlaridagi ne-ne savdogarlar Samarqandda boiishini o‘zlari uchun sharaf deb bilganlar.