Xiii-асргача режа: Араблар истилоси ва мусулмон давлати давлати ва ҳуқуқининг ёйилиши

Фарғона Ҳоқонлиги
1141 йилда Ғарбий Қорахонийлар давлати Қорахитойлар томонидан босиб олиниши натижасида Фарғонада маркази Ўзган бўлган мустақил бир Қорахонийлар давлати ташкил этилган. Биринчи ҳукмдори Жалолиддунё вад-дин Ҳусайин бин Ҳасан бўлган. Фарғона Ҳоқонлари туркийча Туғрул Қора Ҳоқон унвонига эга бўлган. 1211 ёки 1212 йилларда Муҳаммад Харозмшоҳ ҳукмронлиги остига ўтган.
Қорахонийлар давлати қадимги туркий давлатчилик анъаналарига уйғун равишда иккита катта бошқарув қисмига ажратилган. Булардан Шарқда қолган қисмнинг тепасида ҳоқон турган ва чекланмаган бошқарув ваколатига эга бўлган. Ғарбий қисмини эса ҳоқоннинг ҳокимияти остида, унинг хонодонига мансуб хон ҳоқонга бўйсунган ҳолда бошқарган.
Қорахонийлар давлат тизимида ушбу буюк ва ўртоқ ҳоқонларнинг ёнида хонадонга мансуб тўртта қуйи ҳоқон билан олтита ҳукмдор вакили бўлган. Даражалари иерархик юксалишга асосланган. Ҳар бир даражанинг ўзгарадиган унвонлари мавжуд бўлган. Ҳукмдор вакиллари “Эркин”, “Соғун”, “Инонч” унвонларида бўлган. Ҳукмдорларнинг ҳузурида “Юғруш” деб номланувчи вазирлар маҳкамаси бўлган. Юқори давлат маъмуриятида бошқўмондонга “субоши”, молия вазирига “ағижи”, сарой ҳожибига “тоёнғу” ёки “битикчи” дейишган.
Армия.
Салжуқийларда бўлгани каби асосий тўртта бўлимдан ташкил топган. Булар 1. Сарой қўриқчилари; 2. Ҳоқон қўшинлари; 3. хонадон вакиллари билан ҳокимлар ва бошқа давлат амалдорларининг қўшинлари; 4. Давлтга боғлиқ бошқа қўшинлар.


Ижтимоий-сиёсий тузуми. Ўрта аср давлати бўлган Қо­рахонийлар давлати чорвачилик, деҳқончилик ва ҳу­нар­мандчилик каби ишлаб чиқариш соҳаларига асос­ланган эди. Мамлакатда иқтодорлик кенг ривожланган, шунинг­дек, давлат бошлиқлари, йирик мансабдорлар катта ер ва чорва мол-мулкларига эга эдилар. Бу мулк­ларнинг баъзи­лари қўриқ деб аталган. Жумладан, XIX асрнинг охирида М.С.Андреев томонидан Фарғона во­дий­сида, Исфара со­йининг юқорисидаги Ворух қишло­ғидан топилган қоя­тош­даги арабий ёзувларнинг бирида Қорахоний сулола­сига мансуб Исфара ҳукмдори Абул Фазл Аббос Арслон Тегиннинг номи ва насаби ҳамда шу ҳудуддаги кенг ўт­лоқ ва овлоқ ер­лар қўриқ жойга ай­лантирганлиги, яъни ҳукмдорга тегишли (бошқаларга ман қилинган) мулк эканлиги ёзилган.