Xiii-асргача режа: Араблар истилоси ва мусулмон давлати давлати ва ҳуқуқининг ёйилиши

Шарқий Қорахонийлар давлати.
Қорахонийлар давлати иккига ажралиб кетганидан сўнг Буюк Ҳоқон унвони билан, Шарафуддавла лақабли Абу Шужа Сулаймон бин Юсуф, пойтахти Боласоғун ва Қошғарни ўз тасарруфида сақлаб, укаларидан Буғрахон Муҳаммадга, Тароз билан Исфижобни, Маҳмудга эса Арслонхон Тегин унвони билан мамлакатнинг шарқини беради. 1043 йилда ўтказилган оила кенгашида шунингдек, эски Буюк Ҳоқон II. Аҳмадхонга Мовароуннаҳр мулк қилиб берилади. Фарғонанинг бир қисми ишғол қилиниб, Булғор билан Боласоғун орасида яшаган ўн минг чодирдан ташкил топган туркий халқлар ёппасига мусулмон дини қабул қилади.
Одил ҳукмдор бўлган Сулаймонхон илмга ташна ва олимларнинг ҳимоячиси эди. 1056 йилда укаси Ўртоқ Ҳоқон Муҳаммад Буғрохон, Буюк ҳоқон Сулаймонхонни тахтдан четлаштириб, ўзини Буюк Ҳоқон деб эълон қилади. Ўн беш ой ҳукмронлик қилган Муҳаммадхон ҳокимиятни ўзининг катта ўғли Хусайнга топширади. Хусайндан сўнг тахт 1057 йилда укаси Иброҳимга, Иброҳим ўлдирилганидан сўнг олий ҳокимият 1059 йилда Маҳмуд бин Юсуфга ва ундан унинг ўғли Умар бин Маҳмудга 1074 йилда ўтади ва икки ойгина ҳукмронлик қилади.
Салжуқийлар султони Маликшоҳ (1072-1092), 1082 йилда Мовароуннаҳрни ишғол қилиб Ўзгангача бориши натижасида Шарқий Қорахонийлар ҳукмдори Ҳасанхон унинг ҳокимиятини тан олади. Ҳасанхондан кейин ўғли Аҳмад (1103-1128) ҳукмдор бўлиб, Аббосийлар халифалари билан муносабатда бўлади. Халифа Мустаҳзирбиллоҳ (1094-1118) Аҳмадхонга “Нуруддавла” лақабини беради. 1128 йилда Қорахитойларни Қашқар шаҳри яқинида мағлубиятга учратган Аҳмадхон, уларнинг ғарбга қараб силжишларини олдини олади. Аҳмадхондан кейин 1128 йилда ҳукмдор бўлган Иброҳимхон, Қорахитойлардан ёрдам олиб рақибларини енгади. Қорахитойлар II. Иброҳимхон даврида Боласоғунни ишғол қилиши натижасида пойтахт Қошқарга кўчирилади. 1158 йилда ўлдирилган II. Иброҳим ўрнига ўғли Арслонхон унвони билан дастлаб Муҳаммад кейинчалик набираси Абул-Музаффар Юсуф ўтиради. Юсуфхон, 1205 йилда вафот этганда унинг ўғли Абул-Фатҳ Муҳаммад Қорахитойли Гурхоннинг ёнида асрда эди. Найман давлатининг қурувчиси Кучлук томонидан 1207 йилда қутқарилган Абул-Фатҳ Муҳаммад, кейинчалик Қошқарга юборилади. Бироқ, Қошқарга етмасдан шаҳар беклари томонидан йўлда қатл қилинади. Ушбу ҳолат Кучлукнинг Қорахонийлар пойтахтини ишғол қилиб, қатлиом қилишига сабаб бўлади.
Шарқий Қорахонийлар давлати ўзаро ички урушлар натижасида заифлашади ва мўғул найманлари томонидан ишғол қилиниб ҳукмронлигига нуқта қўйилади.