Xiii-асргача режа: Араблар истилоси ва мусулмон давлати давлати ва ҳуқуқининг ёйилиши

Назорат учун саволлар:

1. 
   Сомонийлар давлатининг ташкил топиши жараёни қандай кечган?
   
2. 
   Сомонийлар давлатининг энг ривожланган даври қачон ва уни қандай асослайсиз?
   
3. 
   Қорахонийлар давлатининг сиёсий ва ижтимоий тузумининг ўзига хос жиҳатлари нималарда кўринади?
   
4. 
   Қорахонийлар давлатининг давлат тузуми?
   
5. 
   Ғазнавийлар давлатида султон ва вазир ўртасида ўзаро шартномага кўра, султон ва вазирнинг ваколати, вазифаларини таҳлил этинг?
   
6. 
   Салжуқийлар давлатининг сиёсий-ижтимоий тузуми ўрта аср давлатларидан фарқли жиҳатлари нимада?
   
7. 
   Хоразмшоҳлар давлатининг бошқарув тизимини таҳлил этинг?
   
8. 
   Ривожланган ўрта асрлар давлатлари ҳуқуқ манбалари нималардан иборат бўлган?
   

1 Ўзбекистон миллий энциклопедияси. Т 11. :Т. 2005, Б. 84-85.

2 Бу ерда шунга алоҳида эътибор беришимиз лозимки, яъни туркий халқларнинг мусулмон динига ўтказишда Ислом дини олимларидан кенг фойдаланилган. Ушбу олимларнинг дастлабки “мўлжали, нишони” давлат бошлиқлари бўлган. Машҳур ислом олимларидан Қутбиддин-ур-Разий, Шайх Садеддин Тефтозий ва бошқаларининг Олтин Ўрда саройидаги фаолиятлари; Асир қилиб олинган Мўғулистон шаҳзодаси 13 ёшли Юнусхоннинг Шоҳруҳ Мирзо (1409-1447ҳ.й.) томонидан бўлажак ёш хонни тарбия қилиб билим бериш учун машҳур тарихчи Шарофуддин Али Яздийга топшириши ва кейинчалик буюк диний уламо, ўз даврида Хожа Аҳрорнинг ушбу Мўғулистон хони Юнусхон ўртасидаги муносабат ва бошқалари.

1 Ҳожиб (араб. - хизматкор) – Сомонийлар, Қорахонийлар, Салжуқийлар салтанатларида ҳукмдор қабулхонаси бошлиғи, эшик оға. Сарой котиблари, хазиначи ва бошқалар унга бевосита бўйсунганлар. Хорижий юртлардан келган элчилар ҳукмдор қабулига киришдан олдин ҳожи билан учрашганлар Ҳожилардан давлат ишларида хушёр бўлиш, сир сақлаш, мамлакат ғанимлари, мухолифлари билан музокара юрита олиш қобилияти талаб қилинган. Салтанат, ҳукмдор олдидаги салмоқли хизмати эвазига ҳожига хос ҳожиб ёки улуғ хожиб унвонлари берилган. Мўғуллар давридан эътиборан ҳожи вазифасини бажарувчи шахс “шиғовул” атамаси билан аталган.

1 Агаджанов С.Г.Государство Сельджукидов и Средняя Азия в XI-XII вв. М., Наука. 1991 г.

2 Низомулмулк. Сиёсатнома ёки «Сияр-ул-мулк»., Т., Адолат, 1997 й.