Xi bob. Dars ta’limida rivojlan- tirish texnologiyasi rivojlantiruvchi ta’lim nima?

masalalar ro‘yxati 
orqali
ifodalanadi. O‘quv materiali o‘quvchilarga mo‘ljallangan darsliklar,
o‘quv qo‘llanmalari, kitoblar va didaktik materiallarda, o‘qituv-
chiga mo‘ljallangan metodik tavsiyalarda yoritiladi. Darslik asosiy nor-
mativ hujjat hisoblanadi.
Darslik — o‘quvchilarning kitobi va uning eng muhim qurolidir.
U faqat darsda tahlil qilinadigan o‘quv materialini o‘zlashtirishda
o‘quvchiga yordam beribgina qolmay, unda mazkur predmetga qizi-
qish uyg‘otishi, shu soha bo‘yicha mustaqil bilim olish ishtiyoqini
ham vujudga keltirish kerak.
Darslik o‘qituvchi uchun ham metodik qo‘llanma sifatida xizmat
qiladi: tushunchalarni kiritish tartibini, ularni yoritish chuqurligini,
kiritilgan o‘quv materiallariga vaqtning taqsimlanishini belgilaydi.
Obrazli qilib aytganda, darslik o‘qitish jarayonining „ssena-
riysi“dir. Unda o‘qituvchi o‘zlashtirishi lozim bo‘lgan bilimlar, faoliyat
usullari qayd qilinadi, bilim va ko‘nikmalarni ijodiy qo‘llash yo‘llari
belgilanadi, emotsional — qimmatli qadriyatlarni tarbiyalashning
ayrim vositalari ko‘rsatiladi. Darslikda ta’limning ana shu barcha
mazmuni muayyan tartibda o‘quvchilarning ta’lim muvaffaqiya-
tini ta’minlaydigan bosqichlar bo‘yicha joylashtiriladi. Lekin
boshlang‘ich maktab darsliklari bag‘oyat o‘ziga xosdir. Ularning
hammasida metodik apparat kichkina bo‘lib, u sinflar sayin asta-
sekin vujudga keladi. O‘rta maktabda ba’zan o‘quvchi darslikdan
tamomila mustaqil holda foydalana olish-olmasligi muhokama qi-
linsa, boshlang‘ich maktabda bu ishga o‘qituvchining rahbarligi
majburiydir.
Ijodiy ishlaydigan o‘qituvchilarning tajribasini tahlil qilib, juda
muhim kuzatishni amalga oshirish mumkin. Ular darslik va
o‘zlarining metodik qo‘llanmalaridan aqida sifatida emas, balki

---

183
normativ model sifatida foydalanadilar. Aslida o‘qituvchilar sin-
fining ehtiyojini, shaxsiy imkoniyatlarini nazarda tutib, o‘z dars-
liklarini yozadilar. Ular darslikka zid ishlamaydilar, balki uni to‘l-
dirib, kengaytirib va chuqurlashtirib, uning mualliflari bilan ham-
korlikka kirishib ish olib boradilar. Binobarin, muallif bolalarning
tayyorgarlik darajasini hisobga olish, ularga tabaqali yondashish
imkoniyatiga ega bo‘lmaydi.
O‘qituvchi doimo o‘quv yili boshlanishidan oldin va keyin-
chalik har kuni darslikka murojaat qiladi. Uning bundan maqsadi
har gal har xil bo‘ladi. Darslik o‘qituvchining qo‘lida juda ko‘p
vazifalarni bajaradi. U, avvalo, predmetni o‘qitish vositasi sifatida
xizmat qiladi. Har bir o‘qituvchi ana shu vazifani biladi va uni
muvaffaqiyatli amalga oshira oladi.